Gereksiz obligasiýalar (ýokary girdejili obligasiýa, maýa goýum däl derejeli obligasiýa, spekulýatiw derejeli obligasiýa, gereksiz obligasiýa) karz derejesi gaty pes bolan spekulýatiw gymmatly kagyzlardyr. Olary negatiw maliýe abraýy we ýokary töwekgelçilikler bilen häsiýetlendirýärler. Şeýle-de bolsa, bu uly girdeji almaga mümkinçilik berýän söwda, gaty girdejili gural. Obýektler ýokary göterim bilen berilýär we şowsuz boljak kompaniýalaryny satyn almak isleýän telekeçileri özüne çekýär.
Gereksiz obligasiýa bazarynyň taryhy nädip başlandy
Gerek däl obligasiýa bazarynyň taryhy 1970-nji ýyllarda başlandy. Maýkl Milken reýtingi bolmadyk gymmatly kagyzlaryň analitiki gözlegleri bilen meşgullandy. Uzak möhletde pes derejeli obligasiýalaryň diwersifikasiýa bukjasynyň emele gelmeginiň, ýokary derejeli gurallar bilen deňeşdirilende has köp girdeji getirýändigini subut edip bildi. Şeýle-de bolsa, bu ýagdaýda defolt ähtimallygy ep-esli ýokarlanýar. Maýkl Milken ygtybarly gymmatly kagyzlaryň wagtal-wagtal pese gaçmagyndan ybarat bazaryň aýlawlylygyny kesgitledi, hut şu wagt gereksiz obligasiýalaryň ýokarlanmagy başlaýar.
- ýykylan perişdeler – ozal ýokary derejesi bolan, ýöne indi käbir kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz bolýan firmalar;
- ýyldyzlaryň ýokarlanmagy – pes bahasy bolan kiçi aktiwleri we ýeterlik maliýe durnuklylygy bolmadyk başlangyç kompaniýalary;
- Debtokary karz kompaniýalary hakykatdanam bankrot ýa-da hakykatdanam uly karzlary bolan firmalar;
- Maýa köp talap edýän kompaniýalar , maýa ýeterlik däl firmalar ýa-da karz alyp bilmeýän kärhanalar, şeýle hem şahsy we ýuridik şahslaryň arasynda maýa goýujylary çekmek isleýän firmalar.
Gereksiz obligasiýalara nädip maýa goýmaly
Bu gurala maýa goýmazdan ozal, onuň näderejede maksadalaýykdygyny hasaplamaly we bar bolan töwekgelçilikleri seljermeli. Ilki bilen bazar emitent kompaniýalaryň taryhyny öwrenmek üçin derňelýär. Bazar gözlegleri, häzirki ykdysady işjeňlik we firmalaryň tölege ukyplylygyna täsir edýän beýleki faktorlar barada düşünje almak üçin geçirilýär. Maýa goýumlarynyň diwersifikasiýasy barada alada etmeli we birnäçe emitentiň gymmatly kagyzlaryny satyn almaly bolarsyňyz. Geçirilen seljermäniň esasynda göterim derejelerini we olaryň üýtgemeginiň dinamikasyny uzak möhletleýin çaklamak amala aşyrylýar. Guralyň düşewüntliligi we bazardaky özüni alyp barşy birnäçe aýratynlyk bilen häsiýetlendirilýär:
- karz borçnamalaryny hakyky girdejisi bilen reýting aktiwlerinden alýan girdejisinden ýokary ulanmak;
- göterim derejesiniň ýokarlanmagy ýa-da peselmegi, adaty karz borçnamalary barada aýdyp bolmajak guralyň bahasyna täsir etmeýär. Munuň möhleti dolulygyna ähmiýetsiz şertler we aktiwiň ýokary girdejili bolmagy bilen baglanyşykly;
- gereksiz obligasiýalardan düşewüntlilik ykdysadyýetdäki ýagdaýa gönüden-göni baglydyr.
Emitenti nädip saýlamaly
Maýa goýujylar tygşytlaýan girdejileriňiziň dörtden birinden köpüsini maýa goýmagy maslahat berýärler. Töwekgelçilikleri azaltmak üçin portfeldäki bir emitentiň paýy 5% -den geçmeli däldir. Tejribeli maýadarlar bar bolan serişdeleriniň 10% -den gowragyny bu görnüşlere seýrek goýýarlar. Satyn almak üçin obligasiýa saýlanyňyzda, emitentiň işini, esasanam, beýleki gymmatly kagyzlaryň we karz borçnamalarynyň bardygyny ýa-da ýokdugyny anyklamak zerur. Kompaniýanyň jemgyýetçilik bergilerine we karzyň umumy ýüküne üns berýärler, bu bolsa karz töwekgelçiligini ýokarlandyrmak bilen karz bermek mümkinçiligini kesgitleýär. Şeýle hem, kärhana bilen baglanyşykly işiň geljegini göz öňünde tutýarlar. Işewürlik ideýasynyň geljegi, kompaniýanyň karz berijilerini tölemegine kömek eder.
