Tibond ta junk (bond ya mbuyelo wa le henhla, bond leyi nga riki ya giredi ya vuvekisi, bond ya xiyimo xo ringanyeta, bond ya junk) i tisekhurithi ta ku ringanyeta leti nga na xiyimo xa le hansi swinene xa xikweleti. Va tiveka hi ndhuma yo biha ya swa timali ni makhombo lamakulu. Hambiswiritano, lexi i xitirhisiwa lexi vuyerisaka swinene, ku xaviselana lexi ku pfumelelaka ku kuma vuyelo lebyikulu. Tibond ti humesiwa hi ntswalo wa le henhla, leswi kokaka van’wamabindzu lava lavaka ku xava tikhampani ta vona leti nga kusuhi no tsandzeka.
Ndlela leyi matimu ya makete wa ti- junk bond ma sunguleke ha yona
Matimu ya makete wa ti junk bond yasungule hi malembe yava 1970s. Michael Milken a a nghenelerile eka tidyondzo ta vuxopaxopi bya tisekhurithi leti nga riki na xiyimo. U kotile ku kombisa leswaku ku vumbiwa ka photifoliyo yo hambana ya tibondzo ta xiyimo xa le hansi eka nkarhi wo leha, swi tisa vuyelo byo tala loko ku pimanisiwa na switirhisiwa leswi nga na xiyimo xa le henhla. Hambiswiritano, eka xiyimo lexi, ku koteka ka ku tsandzeka ku hakela ku engeteleka swinene. Michael Milken u kumile ku rhendzeleka ka makete, loku katsaka ku hunguteka ka nkarhi na nkarhi eka tisekhurithi leti tshembekaka, hi nkarhi lowu ku tlakuka ka tibondzo ta junk ku sungulaka.
- tintsumi leti weke – tifemeni leti khale a ti ri na xiyimo xa le henhla, kambe sweswi ti langutane na swiphiqo swo karhi;
- tinyeleti leti tlakukeke – tikhamphani leti sungulaka leti nga na nhundzu leyitsongo na ku tshamiseka ka swa timali loku nga enelangiki, leti nga na xiyimo xa le hansi;
- Tikhampani leti nga ni swikweleti leswikulu kahle-kahle ti wile kumbe tifemeni leti hakunene ti kumiweke leti nga ni swikweleti leswikulu;
- Tikhamphani leti tirhisaka mali yo tala i tifemeni leti nga na xiphemu xa mali lexi nga enelangiki kumbe mabindzu lama nga kotiki ku kuma swikweleti, xikan’we na lawa ya lavaka ku koka rinoko ra vavekisi ku suka exikarhi ka vanhu na mavandla ya le nawini.
Ndlela yo vekisa eka ti- junk bonds
Loko u nga si vekisa eka xitirhisiwa lexi, swa laveka ku hlayela leswaku swi fanerile ku fikela kwihi na ku xopaxopa makhombo lama nga kona. Eku sunguleni, makete wu kamberiwa ku dyondza matimu ya tikhamphani leti humesaka. Vulavisisi bya makete byi endliwa ku kuma mianakanyo ya ntirho wa sweswi wa ikhonomi na swin’wana leswi khumbhaka ku kota ku hakela ka tifemeni. U ta fanela ku khathalela ku hambanisiwa ka vuvekisi na ku xava tisekhurithi ta vahumesi vo hlayanyana. Hi ku ya hi nxopaxopo lowu endliweke, ku endliwa vukamberi bya nkarhi wo leha bya mimpimo ya ntswalo na ku cinca-cinca ka ku cinca ka tona. Ku vuyeriwa ka xitirhisiwa na mahanyelo ya xona emakete swi tiveka hi swihlawulekisi swo hlayanyana:
- ku tirhisiwa loku tirhaka ka swiboha swa swikweleti emakete hi mbuyelo wa swona wa xiviri lowu tlulaka vuyelo eka nhundzu ya xiyimo;
- ku tlakuka kumbe ku hunguteka ka ntswalo a swi khumbi nxavo wa xitirhisiwa, leswi nga vuriwangiki mayelana na swiboha swa swikweleti leswi tolovelekeke. Leswi swi vangiwa hi swipimelo leswi nga riki swa nkoka eka nkarhi wa ku fika emakumu na ku vuyeriwa ka le henhla ka nhundzu;
- ku vuyeriwa eka tibondzo ta junk swi titshege hi ku kongoma hi xiyimo xa ikhonomi.
Ndlela yo hlawula muhumesi
Vavekisi va ringanyeta leswaku u vekisa mali leyi nga tluriki kotara ya mali leyi u yi hlayiseke eka tibondzo leti nga pfuniki nchumu. Ku hunguta makhombo, xiphemu xa muhumesi un’we eka photifoliyo a xi fanelanga ku tlula 5%. Vavekisi lava nga na ntokoto a hi kanyingi va vekisaka ku tlula 10% wa mali ya vona leyi nga kona eka muxaka lowu wa nhundzu. Loko u hlawula tibondzo to xava, swa laveka ku dyondza migingiriko ya muhumesi, ngopfungopfu, ku kuma loko a ri na tisekhurithi tin’wana na swiboha swa swikweleti. Va nyikela nyingiso eka swikweleti swa mfumo swa khamphani na ndzhwalo hinkwawo wa swikweleti, leswi vekaka ku koteka ka on-lending eka xiyimo lexi nga na ku tlakuka ka khombo ro tsandzeka ku hakela. Va tlhela va tekela enhlokweni ntshembo wa bindzu leri bindzu ri hlanganisiweke na rona. Ntshembo wa mianakanyo ya bindzu wu ta pfuna ngopfu khampani leswaku yi hakela lava kolotaka.