Wozãa etsɔme nubabla tsɔ wɔa asitsatsa ɖe adzɔnu alo nunɔamesi aɖe ƒeƒle kple edzadzra ŋu le etsɔme si ŋu wowɔ ɖoɖo ɖo me le asi aɖe si woɖo ɖi nu. Agbanɔamedzi siae nye alesi dedienɔnɔ sia to vovo tso tiatia aɖe si naa gomenɔamesi be woaƒle alo adzra, gake womezi edzi be wòawɔe o gbɔ. Etsɔmewo zi akpa evea siaa dzi le asitsatsa la me be woawɔ woƒe agbanɔamedziwo dzi. Le ɣeyiɣi ma ke me la, womewɔa adzɔnuwo ɖɔliɖɔli le asitsatsa ƒe dɔwɔna mawo me o.
- Nukae nye etsɔmenuwo kple nusita wozãa wo le gadodo ƒe asitsatsa me
- Vovototo siwo le etsɔme kple tiatiawɔblɔɖe dome
- Vovototo siwo le etsɔme kple etsɔme nubablawo dome
- Etsɔme asitsatsa ƒe mɔnuwo
- Viɖe kple kuxi siwo le etsɔme asitsatsa ŋu
- Etsɔme nubabla ƒomeviwo
- Etsɔme nubabla ƒe asi – contango kple megbedede
- Insiɔrans
- Ɣletiŋkeke siwo dzi woawu enu
Nukae nye etsɔmenuwo kple nusita wozãa wo le gadodo ƒe asitsatsa me
Wozãa etsɔme nubablawo tsɔ ɖoa asi ŋutɔŋutɔ si woaxe ɖe dɔwɔnu aɖe koŋ ta la anyi. Wole asixɔxɔ aɖewo siwo wozã na gadelawo ŋu:
- Nususugblɔ ƒe asitsatsa , si ɖea mɔ be woaɖe viɖe ŋutɔŋutɔwo ɖa.
- Risk insurance through hedging , si doa dzidzɔ na adzɔnuwo dzralawo kple wo ƒlelawo.
Wozãa etsɔme le adzɔnuwo kple adzɔnuwo ƒe asiwo me, woɖea dzesi le wo ŋu le parameter veviawo me:
- Ɣeyiɣi si woatsɔ awɔ dɔa, si nye ŋkeke si dzi woawɔ ɖoɖo ɖe asitsatsa la ŋu.
- Nyati si ku ɖe asitsatsa la ŋu, vevietɔ, nu xoxowo, dedienɔnɔ alo adzɔnuwo, ga.
- Asitsatsa si dzi wowɔ asitsatsa la le.
- Yɔ unitwo ƒe nyawo.
- Margin ƒe lolome.
- Akpa eveawo siaa ƒe dadasɔ si le nubabla la me la ta kpɔkpɔ.
- Dadaɖeanyi A gbugbɔgaɖoanyi kple dadasɔ B dzi ɖeɖe kpɔtɔ.
- B ƒe akpa si susɔ la gbugbɔgaɖo ɖe A ƒe akpa si susɔ la dzi ɖe kpɔtɔ ta.
Ne wogbugbɔ ɖo nuƒlela ƒe gakɔnta me le esi woɖe nudzrala ƒe gakɔnta dzi kpɔtɔ ta la, ekema dɔwɔnua ƒe asixɔxɔ dzina ɖe edzi. Eyae nye be gadelawo A ate ŋu aƒle nusi wowɔ la le asi si bɔbɔ wu nu eye wòagadzrae ake le asi si lolo wu dzi, si ana woakpɔ viɖe aɖe le ŋutilã me. Le nyateƒe me la, asitɔtrɔa ɖea asitsalawo ƒe gomekpɔlawo tso dɔ siwo hiã, nyawo gbɔ kpɔkpɔ, si naa ga ŋutɔŋutɔ ƒe vovototoa nɔa amesi le asitsadɔa wɔm la me enumake. Ne asi metrɔ o la, ekema ga si susɔ la gakpɔtɔ le nenema. Nɔnɔme etɔ̃lia dzɔna ne adzɔnuwo ƒe asi ɖiɖi, si ɖe vi na nudzrala la le gɔmedzedzea me. Fifia àte ŋu adzra adzɔnuwo le nɔnɔme siwo nyo wu nu, si ƒe asi si wozãna fifia le asi me la le sue wu esi woŋlɔ ɖe kadodoa me. Ne nu ŋutɔŋutɔ aɖe ŋue míele nu ƒom tsoe la, ekema nudzrala la ate ŋu aƒlee le asixɔxɔ si le asi me nu eye wòadzrae le asi si wogblɔ le etsɔme ŋu. Woɖɔli wo nɔewo, le nɔnɔme sia me la, . eɖea asi le akpa eveawo ŋu tso alesi wòhiã be woatsɔ adzɔnu ŋutɔŋutɔawo ayi teƒe bubuwo me, gake ɖeko wòwɔa akɔntabubu siwo hiã eye wògbugbɔa nudzrala la ƒe gakɔnta ɖoa ga home aɖe nu, si nye vovototo si le asixɔxɔ si le asi me kple asi si wogblɔ le nubabla la me dome. Ne akpa eveawo dometɔ ɖeka gbe etsɔmenuwo hafi woawɔe la, ekema le ɣeyiɣi siwo wogblɔ le nubabla la me ƒe nuwuwu megbe la, wotsɔa asixɔxɔ si woɖe fia le agbalẽa me kple adzɔnuwo ƒe asi si woxena ɖe asi me la sɔna kple wo nɔewo.
Vovototo siwo le etsɔme kple etsɔme nubablawo dome
Vovototowo hã le ŋgɔgbe kple etsɔme nubabla siwo gadelawo wɔna dome. Forward nye asitsatsa zi ɖeka si wowɔna le asitsaƒewo godo eye wotsɔe be adzɔnu, dedienɔnɔ alo ga ƒeƒle adzɔ le etsɔme. Akpa eveawo dzro nɔnɔme veviawo me do ŋgɔ:
- asi;
- ɖoɖowo;
- nɔnɔme bubuwo kpee.
Le go sia me la, wowɔa asitsatsa la kple nunɔamesi ŋutɔŋutɔwo, eye menye abe alesi wòle le etsɔmenuwo gome ene o, ne míele nu ƒom tso adzɔnuwo ƒe asitɔtrɔ ŋu o.
Wotrɔ asi le ŋgɔdonya la ŋu be wòana nugblẽfexeɖoɖo na gomekpɔlawo le asitsatsa la me tso asi ƒe tɔtrɔ siwo ate ŋu adzɔ le etsɔme la me. Dzidzenu sesẽ aɖeke meli ne wole nubabla aɖe wɔm o, eyata womate ŋu awɔ asitsatsa mawo le asitsaƒea o.
- taɖodzinuwo – woawu ŋgɔdonya la nu na nunɔamesi ŋutɔŋutɔwo dzadzra alo woƒle, si fia be woabu nɔnɔme siwo katã aɖe vi na akpa evea siaa ŋu. Le go evelia me la, etsɔme nubablawo le woawo ŋutɔ ƒe nɔƒewo ta kpɔkpɔ alo wole viɖe kpɔm tso asixɔxɔ ƒe vovototowo me. Etsɔmewo koe le nya 5% me kplɔa akpa eveawo yia adzɔnu ŋutɔŋutɔwo alo gaŋutiɖoɖowo ƒe asitɔtrɔ me;
- volume of the asset – ne wole nubabla si do ŋgɔ wɔm la, gomekpɔla siwo le asitsatsa la me bua agbɔsɔsɔme si wobia la le wo ɖokui si, eye wobua woƒe nuhiahiãwo ŋu. Le etsɔme gome la, adzɔnuwo ɖɔliɖɔli lae ɖoa agbɔsɔsɔmeawo, eye gome le asitsalawo si be woawɔ nubabla xexlẽme aɖe ŋudɔ;
- dɔwɔnuwo ƒe nyonyome – ŋgɔ naa mɔnukpɔkpɔ be woazã nunɔamesi siwo ƒe nyonyome le vovovo, le nusiwo wobia tso nuƒlela gbɔ nu. Ne míeƒo nu tso etsɔme ŋu la, dɔwɔnuawo ƒe nyonyome nɔa te ɖe alesi woaɖɔli woe ƒe nɔnɔmewo dzi;
- adzɔnuwo ɖoɖo ɖe amewo – ne wole asi dem agbalẽ te la, wotsɔa nunɔamesiwo yina na amewo ɣesiaɣi, eye ne wowu etsɔme nudɔdɔwo nu la, wowɔa wo le nɔnɔme si asitsaƒea ɖo anyi la nu, gake le go geɖe me la, meva ɖoa esia gbɔ kura o;
- sewo – nusiwo woatsɔ aɖo ɖe amewo ne wole asi dem agbalẽ te la, akpa siwo le asitsatsa la me ye ɖoa wo. Etsɔme nubablawo ƒe sewoe nye esiwo ŋu woɖɔlia nu le;
- liquidity – a forward contract ƒe dzesi enye liquidity si seɖoƒe li na, elabena eƒe nuwuwu ƒe sewo sɔ na counterparties ƒe ƒuƒoƒo aɖe si dome wowɔe le. Etsɔmewo nye dɔwɔnu siwo me tsi le ŋutɔ, gake, dzesi sia ƒe seƒe nɔ te ɖe nunɔamesi si le ete ƒe nyonyome dzi.
Viɖe kple kuxi siwo le etsɔme asitsatsa ŋu
Viɖe geɖe le etsɔme asitsatsa ŋu:
- gazazã bubu aɖeke kple fe ɣaɣla aɖeke manɔ anyi o;
- mɔnukpɔkpɔ li be woakpɔ etsɔme ƒe ta aɖe si ƒe ɣeyiɣia awu enu ƒe ɖeka;
- nunɔamesi la ƒe gazazã gã, tɔtrɔ kple asitsatsa si me ŋusẽ le.
Nusiwo gblẽ le asitsatsa ƒe etsɔme nubablawo ŋu:
- mesɔ na asitsatsa ɣeyiɣi didi o, elabena ewɔa dɔ hena ɣeyiɣi aɖe;
- ne ɣeyiɣia wu enu la, wotua nubablawo le wo ɖokui si, eye wobua asi si li fifia ŋu eye woɖea nudɔdɔ siwo le lalam ɖa;
- màte ŋu atsɔ asitsatsa siwo woʋu ɖi la ade nubabla si awu enu le ɣleti si gbɔna me la me o.
Da viɖe kple kuxi siwo katã le eme kpɔ hafi nàdzra dɔwɔnu siawo siwo me afɔku le ŋutɔ.
Etsɔme nubabla ƒomeviwo
Etsɔme nubabla ƒomevi eve li:
- Vidzidzi.
- Settlement – tsɔtsɔ yi na amewo manɔmee.
Etsɔmeɖoɖo siwo woate ŋu atsɔ aɖo ɖe amewo la zi nuƒlela kple nudzrala dzi be woadzra adzɔnuwo ŋutɔŋutɔ ahaxe fe ɖe wo ta le se siwo wogblɔ le nubablaa me nu. Wowɔa wo dome nyawo gbɔ kpɔkpɔ le asi si woɖo le asitsatsa ƒe ŋkeke mamlɛtɔ dzi la nu. Ne, le ŋkeke si woɖo ɖi dzi la, nudzrala la mete ŋu tsɔ adzɔnuwo na nuƒlelaa o la, ekema adzɔnuwo ɖɔliɖɔliƒea dea tohehe nɛ.
Si wobuetsɔmenyawo medo ƒome kple adzɔnuwo ƒe agbɔsɔsɔ ŋutɔŋutɔ le mɔ aɖeke nu o. Wosusui be akpa eveawo dometɔ ɖeka axe vovototo si le nunɔamesi la ƒe asixɔxɔ le asitsatsa la wɔɣi kple adzɔnua ƒe asi ŋutɔŋutɔ le ɣeyiɣi si me nubabla la wu enu dome la na akpa kemɛa le asitsatsa la me. Wotsɔa ga wɔa nuawo dome nyawo gbɔ kpɔkpɔ, eye womewɔa adzɔnuwo tsɔtsɔ yi na amewo ŋutɔŋutɔ o. Wowɔa asitsatsa mawo hena adzɔxexe alo nususugblɔ ƒe asitɔtrɔ. Hedging na nète ŋu sɔ kple nusiwo ate ŋu abu ne èle nubabla aɖe wɔm le asi bubu me.
Etsɔme nubabla ƒe asi – contango kple megbedede
Woma etsɔme nubabla ɖe hatsotsowo me abe adzɔnu ɖeka si woatsɔ aɖɔli nui ene, si ƒe asixɔxɔ to vovo na nunɔamesi la ƒe asi. Nyagblɔɖiwo kple afɔku siwo ate ŋu ahe tɔtrɔ si ate ŋu ava le nubabla siwo wowɔ va yi ƒe nyatia me ate ŋu akpɔ ŋusẽ ɖe dzesi sia dzi. Nunɔamesi aɖe ƒe asi le asi me kple adzɔnu sia ƒe asi si woaxe le etsɔme ate ŋu anye nu gbegblẽ alo nyui.
Ne nubabla la xɔ asi wu nunɔamesi la, ekema woyɔa dukɔ sia be contango. Le nya si nye ne wotrɔ nɔnɔmea me la, megbedede ŋue míele nu ƒom tsoe.
Le nɔnɔme sia me la, gadelawo ƒe akpa gãtɔ le mɔ kpɔm be eteƒe madidi o nunɔamesi si le asitsaƒewo ƒe asi aɖiɖi ŋutɔ.
Insiɔrans
Wowɔa asitsatsa le asitsatsa aɖe ƒe ɖoɖo nu, to gadede asi me, si ƒe home nye 2 – 10% le nubabla ƒe nunɔamesi ƒe asi me. Esiae nye nugblẽfexeɖoɖo si nugblẽfexeɖoɖoa bia tso akpa evea siaa si le nubabla la me gbɔ. Woxea mɔ ɖe ga home si woɖo la nu le gakɔntaawo dzi, si wɔnɛ be wowɔa agbananuƒlegbalẽvi ƒomevi aɖe. Ne etsɔmenuwo ƒe asi yi dzi la, ekema nudzrala la ƒe asixɔxɔ dzina ɖe edzi, eye ne eɖiɖi la, edzi ɖena kpɔtɔna. Mɔnu sia wɔnɛ be nàte ŋu aƒo asa na fexexe ƒe ɖoɖoa ne èle nubabla aɖe wɔm. Ne wolé etsɔme aɖe ɖe asi vaseɖe esime wòawu enu la, akpa eveawo wɔa woƒe agbanɔamedziwo to nunɔamesiwo ɖoɖo ɖe amewo alo ga tsɔtsɔ yi teƒe bubu me. Ne gomekpɔlawo dometɔ ɖeka medi be yeawɔ yeƒe agbanɔamedziwo dzi o la, asitsaƒea wɔa esia nɛ, eye wògblẽa ga home aɖe ɖi na eɖokui tso kakaɖedzigbalẽa me. Nubabla siwo me wowɔ ɖoɖo ɖe nunɔamesi aɖe tsɔtsɔ yi na amewo ŋu koe ɖoɖo sia wɔa dɔ le.
Ɣletiŋkeke siwo dzi woawu enu
Ɣletiŋkeke geɖe li siwo dzi nubabla la awu enu. Le kpɔɖeŋu me, le dɔlar ƒe dzesi, adzɔnuwo, gaŋutiɖoɖowo gome la, ŋkeke si dzi woawu enu la nye ƒe etɔ̃ ɖesiaɖe le Dzoɖa etɔ̃lia dzi le ɣleti mamlɛtɔ ƒe ɣleti etɔ̃lia me. Etsɔme aɖewo li siwo me woate ŋu ado le ɣleti sia ɣleti, vevietɔ CME Crude Oil. Nubabla ƒomevi bubuwo ate ŋu awu enu le ŋkeke bubuwo dzi. Be nàdzra etsɔmenuwo nyuie la, ele be nàɖo ŋku ŋkeke si dzi nubabla la awu enu dzi. Ne agbɔsɔsɔ dzi ɖe kpɔtɔ le vome le asitsatsa ƒe ŋkeke si kplɔe ɖo ƒe nuwuwu megbe la, ekema ɣeyiɣia sɔ, eye asitsala akpa gãtɔ dzea asitsatsa gɔme hafi nubabla la wu enu.
zur
Mani mlaif malaqa