Valyuta kursiga ta’sir etuvchi omillar

Jahon iqtisodiyotida xalqaro savdosiz mamlakatni tasavvur etib bo’lmaydi. Buning uchun har qanday davlatning pul birligi boshqa davlatlarning valyutalariga mos kelishi kerak. Milliy valyutaning qiymatini boshqa valyutalarga nisbatan o’lchash mexanizmi valyuta kursi bo’lib, unga ko’plab omillar ta’sir ko’rsatadi.

Valyuta kursi – bu nima?

Valyuta kursi (yoki ayirboshlash kursi) bir davlatning pul birligi bo’lib, boshqa davlatning milliy valyutasida o’lchanadi. Rossiya rubli, Amerika dollari, yapon iyenasi milliy valyutalarga misol bo’la oladi. Dollar kursi N rublni tashkil etganini eshitganimizda, bu Rossiya rublining AQSh milliy valyutasida ifodalangan qiymati. Valyuta kursini ko’rsatish faqat ma’lum bir sana uchun amaliy ma’noga ega. Ertasi kuni, bir hafta yoki bir oy o’tgach, valyuta kursi sezilarli darajada o’zgarishi mumkin va bu ma’lumot allaqachon o’z ahamiyatini yo’qotmoqda.

Valyuta kurslariga ta’sir qiluvchi omillar

Valyuta kursi ikki usulda aniqlanishi mumkin: bozor yoki bozordan tashqari. Birinchi holda, kurs bozor asosida shakllanadi va valyutaga bo’lgan talab va taklifga bog’liq. Ikkinchi holda, stavka davlat tomonidan qonunchilik asosida belgilanadi.

Bozor

Bozor sharoitida valyuta kursi mamlakat valyutasiga bo’lgan talab va taklif nisbati bilan belgilanadi. Dunyodagi har qanday davlatning valyuta kursi odatda 5 ta asosiy jahon valyutasiga o’rnatiladi, bu uzoq vaqt davomida eng barqaror hisoblanadi. Bu:

• AQSh dollari;
• evro;
• ingliz funt sterlingi;
• yapon iyeni;
• Shveytsariya franki.

Valyuta sotuvchilari va xaridorlari o’zaro aloqada bo’ladigan joy valyuta ayirboshlash deyiladi. Birja – talab va taklif qonunlariga ko’ra eng adolatli narx, bizda esa milliy valyutaning narxi shakllanadigan joy.

Rossiya Federatsiyasidagi eng yirik valyuta birjasi Moskva banklararo valyuta birjasi (MICEX).

Valyuta birjasida milliy valyutaga talab qanday shakllanadi? Aytaylik, mamlakatda qulay investitsiya muhiti yaratildi va xorijiy investorlar o’z kapitallarini yangi ishlab chiqarishlarni ochish yoki mavjudlarini rivojlantirish uchun sarflashga tayyor. Ishlab chiqarish uchun mashinalar, asbob-uskunalar sotib olish, binolarni topish, xodimlarga ish haqi to’lash va soliqlarni to’lash kerak – barchasi milliy valyutada.

Ushbu rejani amalga oshirish uchun investorlar birjaga ushbu mamlakat milliy valyutasini sotib olish istagi bilan keladi. Milliy valyutaga talab ortib boradi va shunga mos ravishda bu valyutaning kursi ham oshadi.

Mamlakat valyuta bozorida dollar va milliy valyuta taklifi hajmining o‘zgarishiga qarab milliy valyuta X ning AQSh dollariga nisbatan kursining o‘zgarishiga misollar jadvalda keltirilgan.

Banklar

Banklarning valyuta ayirboshlash operatsiyalari kursga ta’sir etuvchi yana bir omil hisoblanadi. Chet el valyutasini sotib olish va sotish bo’yicha bank xizmatlarining asosiy iste’molchilari biz, oddiy fuqarolarmiz. Biz qattiq valyutani sotib olamiz:

• chet elga sayohatlar;
• o’z jamg’armalarini inflyatsiyadan himoya qilishga harakat qilish;
• chet elga pul o’tkazmalarini amalga oshirish.

Fuqarolar uchun tijorat banklarining valyuta kursi bozor kursidan ham, turli mamlakatlar Markaziy banklari tomonidan belgilanadigan rasmiy kursdan ham farq qiladi.
Valyutani sotib olish va sotish kurslari o’rtasidagi marja (farq) banklarning valyuta operatsiyalari bo’yicha foydasidir. Rossiyada AQSh dollariga nisbatan “rasmiy kurs” va “bozor kursi” tushunchalari o’xshashdir, chunki Rossiya Markaziy banki tomonidan o’rnatilgan rasmiy AQSh dollari kursi MICEX valyuta savdosi asosida belgilanadi. oldingi kun.

Banklar tomonidan valyutani sotishning yuqori narxi va fuqarolar uchun past sotib olish kursi tufayli valyuta kurslarining o’zgarishidan pul topish uchun uni sotib olish deyarli ma’nosizdir.

Rublning rasmiy kursi va tijorat banklarining sotib olish va sotish kursining nisbati jadvalda ko’rsatilgan.

Savdo balansi

Savdo balansi – bu mamlakatga olib kirilayotgan tovarlarning umumiy ifodasi (import) va chet elga eksport qilingan tovarlarning umumiy ifodasi (eksport) o’rtasidagi farq. Shunga ko’ra, savdo balansi ijobiy (eksport ustunlik qiladi) yoki salbiy (import ustunlik qiladi) bo’lishi mumkin. Savdo balansi milliy valyuta kursini belgilovchi juda muhim omil hisoblanadi. Salbiy savdo balansiga misol. Salbiy qoldiq 25 000$:

Uglevodorodlar yoki boshqa tovarlar eksportida salmoqli ulushga ega bo‘lgan mamlakatlarda milliy valyuta kursi bevosita savdo balansiga (eksport va import o‘rtasidagi farq) bog‘liq. Xorijiy valyutadagi tushum ortib borsa, milliy valyutaning kursi ham oshadi. Milliy valyuta kursining xalqaro bozordagi neft narxlarining o’zgarishiga bog’liqligining yorqin misoli Rossiya rublining AQSh dollariga nisbatan kursidir.

Ijobiy savdo balansida

Ijobiy (yoki faol) savdo balansi milliy bozorda chet el valyutasi, asosan, AQSH dollari taklifining oshishiga olib keladi. Natijada, milliy valyuta taklifining doimiy hajmi bilan milliy valyutaning kursi ko’tariladi. Bu eksportchilar va mamlakat byudjeti uchun foydali, ammo bu butun iqtisodiyot va mamlakat fuqarolari uchun foydalimi? Yo’q. Gap shundaki, rublning yuqori kursi (agar biz Rossiya misolida vaziyatni tahlil qiladigan bo’lsak) mamlakat aholisining aksariyat qismi uchun ham, import qiluvchilar uchun ham o’ta noqulay. Rublning yuqori kursi barcha import qilinadigan tovarlar narxining oshishiga olib keladi. Kundalik tovarlarning salmoqli qismi import qilinadigan Rossiya kabi mamlakatlarda muvozanatni saqlash va dollar kursini ma’lum chegaralarda ushlab turish juda muhimdir. Ijobiy savdo balansiga misol. 50 000$ ijobiy qoldiq:

Asosiy jahon valyutalari kurslarini nima belgilaydi?

Valyutalari dunyoning eng barqaror beshta valyutasi qatoriga kiruvchi davlatlar iqtisodiy hajmi, geografik va ijtimoiy-iqtisodiy holati bo‘yicha sezilarli darajada farqlanadi. Shuning uchun milliy valyutalarning kursiga turli omillar ta’sir ko’rsatadi.

AQSH dollari

AQSH dollari kursiga taʼsir etuvchi omillarni uchta katta guruhga boʻlish mumkin:

1. Federal rezerv tizimi (FRS) tomonidan olib boriladigan AQSh pul-kredit siyosati.
2. Mamlakatdagi ichki ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyat bilan bog’liq voqealar. Bunday ko’rsatkichlar, masalan, YaIM o’sishi, sanoat va iste’mol narxlari indekslari va boshqa ko’plab moliyaviy ko’rsatkichlar haqidagi ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Siyosiy jarayonlar (masalan, saylovlar) yoki keng miqyosdagi fors-major holatlar (masalan, 2001 yil 11 sentyabr fojiasi) AQSH dollari kursiga bevosita taʼsir koʻrsatadi.
3. Tashqi siyosatdagi voqealar (AQShning dunyoning boshqa mamlakatlaridagi harbiy amaliyotlari, neft ishlab chiqaruvchi mamlakatlardagi davlat toʻntarishlari va boshqalar).

evro

Evroning asosiy jahon valyutalariga nisbatan kursiga quyidagilar ta’sir qiladi:

1. Evropa Markaziy banki tomonidan foiz stavkasining o’zgarishi, ya’ni. Yevropa tijorat banklariga kredit berish stavkasi.
2. Evropa iqtisodiyotining holati – YeI iqtisodiyoti o’sganda evro o’sadi. Bu makroiqtisodiy ko’rsatkichlarning o’zgarishida ifodalanadi: yalpi ichki mahsulotning o’sishi, ishsizlikning kamayishi, sanoat ishlab chiqarishi va tadbirkorlik faolligi indekslarining o’sishi.
3. Yevro AQSH dollari bilan bir qatorda investorlar uchun asosiy valyuta vositalaridan biridir. Qaysidir ma’noda evro dollarga raqobatchidir. Shuning uchun, dollardagi salbiy o’zgarishlar bilan investorlar evroni sotib olishadi va aksincha.

GBP

Britaniya funti dunyodagi uchinchi eng ko’p sotilgan va investitsiya qilingan valyutadir. Uning borishiga quyidagi omillar ta’sir qiladi:

1. Ichki (inflyatsiya, foiz stavkasi va Buyuk Britaniya YaIM, savdo balansi).
2. Tashqi omillar – tabiiy tovarlar (asosan tabiiy gaz) narxlari va Buyuk Britaniyaning asosiy savdo sherigi bo’lgan AQSH bilan savdo holati.

Yapon iyeni

Yapon iyenasi erkin konvertatsiya qilinadigan valyuta bo’lib, uning kursi talab va taklifga muvofiq valyuta bozorida belgilanadi. Iena kursiga ta’sir qiluvchi asosiy omillar:

1. Yaponiya Moliya vazirligining valyuta intervensiyalari.
2. Osiyo-Tinch okeani mintaqasi mamlakatlaridagi harbiy-siyosiy vaziyat.
3. Eng yirik yapon korporatsiyalari (Toyota, Honda, Canon va boshqalar) ishlarining holati.
4. Yaponiyadagi tabiiy ofatlar.

Shveytsariya franki

Shveytsariya valyutasi dunyodagi eng barqaror valyutalardan biridir. Frankka talab an’anaviy ravishda mamlakatlar o’rtasidagi savdo urushlari paytida ortadi. Valyuta kursiga ikkita asosiy omil ta’sir qiladi:

1. Shveytsariya Markaziy bankining siyosati.
2. Jahon siyosati va siyosatidagi vaziyat. Evrozonadagi vaziyat eng katta ta’sirga ega.

Rossiya va rubl

Dunyoning 5 ta zaxira va eng barqaror valyutalaridan farqli o’laroq, Rossiya rubli bunday barqarorlik bilan maqtana olmaydi.

Eng ijobiy prognozlarga qaramay va rubl kursini bashorat qilishda barcha mumkin bo’lgan omillarni hisobga olgan holda, Rossiyada har doim siyosiy, moliyaviy yoki ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatga ega hodisa yuz berishi mumkin, bu esa milliy barqarorlikka eng salbiy ta’sir ko’rsatadi. valyuta.

Biroq, rublning asosiy jahon valyutalariga nisbatan kursini bashorat qilishda, aniqrog’i, rubl kursiga bevosita ta’sir ko’rsatadigan bir qator omillarga e’tibor qaratish mumkin. Bu omillarga quyidagilar kiradi:

1. Tovar narxlari. Avvalo, bu Rossiya tabiiy gazi va xom neftining jahon bozoridagi narxlari. Neft narxining pasayishi bilan byudjet daromadlaridagi kamomadni qoplash uchun Rossiya Markaziy banki rubl kursini pasaytirish siyosatini olib borishga majbur.
2. tashqi siyosat omillari. AQSh va Yevropa Ittifoqi tomonidan kiritilgan sanksiyalar rubl kursiga eng salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.
3. ichki siyosiy omillar. Siyosiy beqarorlik, fuqarolar o‘rtasida kelajakka nisbatan noaniqlik, mamlakat bank tizimiga bo‘lgan ishonch inqirozi chet el valyutasini xarid qilish hajmining oshishiga va rublning qulashiga sabab bo‘lmoqda.
4. Rossiya kompaniyalari tomonidan xorijiy kreditorlarga to’lovlar yoki dividend to’lovlari. Xorijiy valyutaga talabning oshishiga sabab bo’ladi.
5. Xorijiy investorlar tomonidan Rossiya Federal kredit obligatsiyalarini AQSh dollarida sotib olish.

Muvozanatli ayirboshlash kursi

Tovarga narx belgilash jarayonida ikki qarama-qarshi yondashuv to’qnash keladi: sotuvchining vazifasi uni imkon qadar qimmatga sotish, xaridorning vazifasi uni iloji boricha arzonga sotib olishdir. Talab va taklifning kattaligi teng bo’lgan nuqtada muvozanatli narxga erishiladi, ya’ni sotuvchilarda sotilmagan tovar yoki xizmatlar bo’lmaydi va xaridorlar barcha moliyaviy resurslarni zarur tovarlarni (xizmatlarni) sotib olishga sarflaydilar. ). Valyuta bozorida muvozanatli kursni shakllantirish ham mumkin. Bu milliy valyutaning savdo balansining nolga teng bo’lgan kursi, ya’ni eksport va import qiymati tenglashganda. Shunga ko’ra, valyuta bozoridagi talab va taklif hajmi o’z muvozanatiga erishadi.

Rossiyadagi joriy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar va ularning rubl kursi bilan aloqasi

Rossiya iqtisodiyotining uglevodorodlar eksportiga bog’liqligi zamonaviy Rossiya iqtisodiyotining asosiy muammolaridan biridir. Rossiya energetika resurslariga talabning kamayishi sharoitida Rossiya kompaniyalariga qarshi sanktsiyalar qo’llanilishi va neft, neft va gazning bir barrel narxining pasayishi yanada og’irlashdi.

2020-yilning birinchi yarmida Rossiya byudjetidagi neft va gaz daromadlarining ulushi bor-yo‘g‘i 29 foizni tashkil etdi, bu so‘nggi 20 yil ichida neft va gazni sotishdan tushgan tushumning rekord darajadagi pasayishi hisoblanadi. Rossiya byudjeti 36% dan 51% gacha.

Rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligining kafolatlariga ko’ra, Rossiya to’plangan moliyaviy zaxiralar tufayli yana bir necha yil shunday neft narxida yashashi mumkin. Mavjud vaziyatdan qutulish rublning AQSh dollari va boshqa jahon valyutalariga nisbatan bosqichma-bosqich devalvatsiyasi (amortizatsiyasi). 2020-yil 1-yanvardan boshlab rublning AQSh dollariga nisbatan kursi 61 rubldan 75 rublga tushdi. Shubhasiz, neft narxi past bo’lgan hozirgi sharoitda rublning tushishi davom etadi: bu Rossiya byudjetining daromad qismining pasayishini qoplash usullaridan biridir.

Valyuta kurslarini prognoz qilish

Valyuta kurslarini to’g’ri prognoz qilish juda qiyin vazifadir. Valyuta kursiga turli xarakterdagi ko’plab omillar – iqtisodiy, moliyaviy, siyosiy, ijtimoiy ta’sir ko’rsatadi. Biroq, valyuta kurslarining harakatini baholashning 3 asosiy usuli mavjud:

• matematik – matematik modellardan foydalanishga asoslangan;
• ekspert – soha mutaxassislarining baholashi va xulosalari asosida;
• murakkab – ikkala usulni birlashtirish.

markaziy bank

Moliyaviy va narx barqarorligini ta’minlash vositasi bo’lib, u davlatdan qat’i nazar, aksariyat mamlakatlarda ishlaydi, bu markaziy bankdir. Turli mamlakatlardagi markaziy bank turli nomlarga ega bo‘lishi mumkin (masalan, AQShda bu funksiyalarni Federal rezerv tizimi bajaradi). Markaziy banklar o’z arsenalida valyuta kursiga ta’sir qilishning turli mexanizmlariga ega: valyuta intervensiyalari, pul emissiyasi va boshqalar.

Valyuta intervensiyalari

Valyuta intervensiyasi – Markaziy bank tomonidan qo’llaniladigan milliy valyuta kursini o’zgartirish usuli. Markaziy bankning maqsadlariga qarab intervensiyalar milliy valyutaning dunyoning asosiy valyutalariga nisbatan qadrsizlanishiga yoki uning oshishiga olib keladi.

Intervensiyalar valyuta bozorida chet el valyutasini faol taklif qilish orqali amalga oshiriladi.

Inflyatsiya darajasini pasaytirish va import qilinadigan tovarlar narxini pasaytirish uchun Markaziy bank milliy valyuta kursini mustahkamlash (amortizatsiya) siyosatini olib bormoqda. Valyutaning qadrsizlanishi (valyuta kursining oshishi) bilan teskari jarayon sodir bo’ladi, lekin ayni paytda eksportchilarning daromadlari o’sib boradi, bu eksportga yo’naltirilgan iqtisodiyot uchun ayniqsa muhimdir.

Pul masalasi

Markaziy bank pul muomalasi orqali milliy valyuta kursiga sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin. Pul emissiyasi – naqd bo’lmagan (asosan) va naqd pul mablag’larining muomalaga chiqarilishi.

Naqd pulsiz emissiya odatda tijorat banklariga kredit berish, naqd pul – “matbaa”ni ishga tushirish orqali amalga oshiriladi.

Rossiyada Markaziy bank tomonidan sotib olingan chet el valyutasi oltin-valyuta zaxiralarida to’planadi va rubl kursini moslashtirish uchun ishlatiladi. Agar rublning AQSh dollariga nisbatan qiymatini oshirish zarurati tug‘ilsa, Markaziy bank zaxirada to‘plangan dollarlarni faol sotishni boshlaydi.

Diskont stavkasi (qayta moliyalash stavkasi)

Qayta moliyalash stavkasi – bu Markaziy bankning tijorat banklariga kredit beradigan foiz stavkasi. Valyuta kursi Markaziy bank tomonidan, shu jumladan qayta moliyalash stavkasidan foydalangan holda tartibga solinadi. Hisobot stavkasini oshirish yoki pasaytirish orqali Markaziy bank banklardan bo‘sh pul mablag‘lari miqdorini belgilaydi, bu esa valyuta bozorida milliy valyuta taklifi darajasiga bevosita ta’sir qiladi.

Davlat qarz majburiyatlari bilan bog’liq operatsiyalar

Rublning kursiga mamlakatning qarz bozori ta’sir qiladi. Investorlar, jumladan, xususiy banklar, eng foydali investitsiya vositasini tanlagan holda, xorijiy valyuta va davlat qarz majburiyatlarining investitsiya jozibadorligini baholaydi va taqqoslaydi. Aslida, bu ikki investitsiya vositasi raqobatchilardir: davlat qarz majburiyatlari bo’yicha daromadlilik darajasi pasayganda, investorlar xorijiy valyutaga o’tadi va aksincha.

Raqamli pullarning jahon valyutalariga ta’siri

Raqamli pullar milliy valyutada ifodalangan va faqat elektron tashuvchilarda saqlanadigan valyutadir. Raqamli pullarga Webmoney, PayPal, Yandex pul va boshqa elektron to’lov tizimlari misol bo’ladi. Virtual pullar – kriptovalyutalar – alohida toifa sifatida tasniflanishi mumkin. Kriptovalyutalar faqat Internetda chiqariladi va davlatning pul tizimi bilan hech qanday aloqasi yo’q, chunki ular boshqa birliklarda – bitkoinlarda ko’rsatilgan. Raqamli pul tizimi kursga sezilarli ta’sir ko’rsatmaydi.

Boshqa omillarning ta’siri

Valyuta kursiga psixologik hodisalar, fors-major holatlar va turli ofatlar ta’sir ko‘rsatadi. Psixologik omillarga aholining ma’lum bir valyutaga bo’lgan ishonchi kiradi. Muayyan xorijiy valyutaga talabning ortishi milliy valyutaga ishonchsizlikdan dalolat beradi. Zamonaviy jahon iqtisodiyotida valyuta kursiga turli xil omillar ta’sir ko’rsatadi: iqtisodiy, moliyaviy, ijtimoiy-siyosiy va boshqalar. Bu omillar birgalikda milliy valyutaning qiymatini belgilaydi. Milliy valyutaning, xususan, rus rublining kursi bevosita Rossiyada yashovchi har bir insonning hayot sifati va darajasida aks etadi.