ካፔክስ እንታይ እዩ ንምንታይከ ንሓደ ኣውፋሪ ኣገዳሲ እዩ – ኣብነታት

ግልፅነት ዘለዎ ፖሊሲ ሰብ ሃፍቲ ኣውፈርቲ ኣብ ምምራፅ መሻርኽቲ ወገናውነት ንኸወግዱ ይሕግዝ። ኩባንያታት መኽሰብ ኣብ ዕላማታት ተመርኲሰን እየን ዘውጽኣ። ኣብ ልምዓት ወፍሪ ይገብሩ፣ ስሩዕ ወጻኢታት ኣብ ዝበለጸ ደረጃ ይሰርሑ።

CAPEX እንታይ እዩ – ብቐሊል ቃላት ብዛዕባ እቲ ዝተሓላለኸ

ካፒታል ወፃኢ (CAPEX ) ንልዕሊ ሓደ ዓመት ዝፀንሕ ዘይተሓላለኸ ንብረት ንምዕዳግ ዝዓለመ ናይ ሓደ ትካል ካፒታል ወፃኢ እዩ። ናይ ነዊሕ ግዜ ፋይናንስ ንቐዋሚ ንብረት ንምግዛእ ዝሕግዝ እዩ። ውጽኢት ንግዳዊ ወፍሪ ኣብ ርእሰ-ማል ዝሓትት ኢንዱስትሪታት ወፍሪ ክትገብር ከለኻ መኽሰብ ምርካብ እዩ። እዚኦም ድማ ነዳድን ጋዝን፣ ጸዓት፣ ዓውድታት ዕደና፣ ሜታሉርጂ እዮም። ብተወሳኺ ጉልበት ዝሓትት ወጻኢታት ኣለዉ፣ እዚኦም ድማ ኣብ ኣገልግሎታት፣ ንችርቻሮ ኣቑሑት ዝግበር ወጻኢታት ዘጠቓልል እዩ። ቀንዲ መጠን ወፍሪ ኣብቲ ዝሽየጥ ፍርያት እዩ። ኣብ ኣገባባት ምፍራይ ዝግበር ወፍሪ፡ ዘመናዊ ምግባር፡ ነቲ ዕላማ ዝገበረ ኣንፈት መኽሰብ ክሕሉ ኣለዎ፡ ንመጻኢ ክሕሰብ ኣለዎ።
ዘይሕጋዊ ንብረት ኣብ ክልተ ዓይነት ይምቀል፡ ቀዋሚ ንብረትን ዘይድህሰስ ንብረትን (IA)። ናይ ሓደ ትካል ኣእምሮኣዊ ንጥፈታት ኣቕሑ ኣብ መጻኢ መኽሰብ ዘምጽእ ዋጋ ክህልዎም ይኽእል። ፕሮግራማት፡ ዳታቤዛት፡ ምልክታት ንግዲ ሓሓሊፉ ዝወጽእ ወጻኢታት የጠቓልል። ካፔክስ ንጥፈታት ንምስፋሕ፣ ዕዳጋ ንምዕባይ፣ ሓደሽቲ ኣውፈርቲ ንምስሓብ ዋጋ ብምውሳኽ መኽሰብ ይፈጥሩ።

ካፔክስን ኦፔክስን – እንታይ ፍልልይ ኣለዎ።

ብኣንጻር ርእሰ-ማላዊ ወጻኢታት፡ ኦፔክስ ንስራሕቲ ንምክያድ ዝወጽእ ወጻኢታት እዩ። ወፃኢታት ስራሕ ምስ ወፃኢ ኣቑሑት፣ ምምሕዳራዊ፣ ንግዳዊ ድሌታት እቲ ትካል ዝተተሓሓዙ እዮም። ኣገዳስነት ኦፔክስ ንኩባንያ ብሓፈሻ ኣፍልጦ ዝወሃቦ እዩ፣ ብኣድላይነት ናይቲ ጸብጻብ ግዜ ዝውሰን እዩ። ዘይተቛረጸ ስርሓት ናይቲ ትካል ብሓደ ዓይነት ውጥን ናይ ስራሕ ወጻኢታት ይከኣል እዩ፣ እዚኦም ድማ ብመልክዕ ምጉዳል ዋጋ ብተኸታታሊ ይስረዙ፣ ድሕሪ ካፒታላይዜሽን ኣብ ሚዛን ሒሳብ። እቲ ትካል ንክራይ ናይቲ ቀፅሪ፣ ኣወሃህባ፣ ዩቲሊቲታት ይኸፍል። ሰራሕተኛታት ደሞዝ ይረኽቡ። እቲ ገንዘብ ናብቲ ካሻየር ይኸይድ፣ ናብቲ ናይ ሕጂ ሕሳብ ከም እቶት። ኦፔክስ እንተወሰኸ መኽሰብ ይንኪ። ክኢላታት ስነ-ቑጠባ ናይቲ ኩባንያ መኽሰብ ንምዕባይ ወጻኢታት ስራሕ ንምንካይ ይጽዕሩ።
ዓይነት ንጥፈት ናይቲ ትካል፣ ናይ ነዊሕ እዋን ባህሪ ፕሮጀክትታት ንሬሽዮ ካፔክስን ኦፔክስን ይፀልዎ። መራሕቲ ንግዲ ንቕድሚት ዝጥምት ምዕባለ መሰረት ብምግባር ውሳነታት ወፍሪ ይወስዱ። ንኣብነት ኣብቲ ንብረት ምግዛእ ቀፅሪ ብኽልተ መንገዲ ክሕሰብ ይኽእል እዩ፣ እዚ ድማ ከከም ስራሕቲ እቲ ትካል ኣብ መፃኢ እዩ። ንእሽቶ ኩባንያ ካብ ሊዝ ዝያዳ ተጠቃሚት ክትከውን እያ። ኣውፈርቲ ንምስሓብ ዝግደስ ዓቢ ትካል፡ ነቲ ህንጻ ዝገዝኦ፡ ንመጻኢ ወጻኢታት ንምንካይ፡ ከምኡ’ውን ነቲ ቀጽሪ ብዋጋ ንምሻጥ ምእንቲ ክኽእል። እቲ ዓመታዊ ዕዳጋ ነቲ ርእሰ-ማላዊ ወጻኢታት ብቕልጡፍ ክሽፍኖ እዩ። እቲ ኩባንያ ወፃኢታት ስራሕ ብምንካይ ካፔክስ ክውስኽ ብምምራፅ ተጠቃሚ ክኸውን እዩ። ኣብ መንጎ ካፔክስን ኦፔክስን ዘሎ ፍልልይ ከምዚ ዝስዕብ እዩ፤

1. መጠን ወጻኢታት . ርእሰ-ማላዊ ወፍሪ ርኡይ ወጻኢታት ዘጠቓልል እዩ።
2. ድግግም ክፍሊት . ናይ ስራሕ ወጻኢታት ብስሩዕ ይግበር፣ ርእሰ-ማል ኣብ ነፍሲ ወከፍ ሒደት ዓመታት ወይ ዓመታዊ።
3. ጸብጻብ ኣብ ዝተፈላለዩ ክፍልታት ሚዛን ሒሳብ ይካየድ ። ኦፔክስ ኣብቲ ናይ ስራሕ ክፍሊታት ይንጸባረቕ፣ ካፔክስ ኣብ መግለጺ ዋሕዚ ገንዘብ ይርከብ።
4. ዝተፈላለዩ ምንጪታት ምወላ . ካፔክስን ኦፔክስን ብቕደም ተኸተል ካብ ርእሰ-ማል ወይ እቶት ገንዘብ ይወስዱ።

ሓደ ናይ ብሕቲ ኣውፋሪ ዋጋ ንብረት ምስ ፅሩይ መኽሰብ እቲ ኩባንያ ዘለዎ ምትእስሳር ንምሕሳብ መርኣይታት ናይቲ ኣብ ግምት ዝኣቱ ዘሎ ወፃኢታት ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ።

ሓደ ኣውፋሪ ንካፔክስ ኣብ ግምት ምእታው ስለምንታይ ኣገዳሲ እዩ።

ካፔክስ ንኣውፈርቲ ብዛዕባ ውጥናት ርእሰ-ማል ወፍሪ ሓበሬታ ክህብ ይኽእል እዩ፣ እቲ ኩባንያ ንልምዓት ምህርቲ ክጥቀመሉ ዝሓሰቦ ነጻ ገንዘብ ምህላው። እቲ ኩባንያ መኽሰብ ዝዕድል ምክፍፋል ብምኽፋል ወይ ድማ ንመግዛእቲ ቀዋሚ ንብረት ብምምዋል እዩ። ምውሳኽ ርእሰ-ማላዊ ወጻኢታት ነቲ ስሩዕ ይንክዮ፣ ዋጋ ኣክስዮን ይንኪ። በዚ መሰረት ኣውፈርቲ ፖርትፎሊዮኦም ይግምግሙ። መዝገብ! ካፔክስ ንልምዓት እቲ ትካል ዝዓለሙ ኮይኖም፡ ኣብ መጻኢ መኽሰብ ንምዕባይ ዝዓለሙ እዮም። ምጉዳል ምክፍፋል ኣብ መጻኢ ዝለዓለ መኽሰብ ንምርካብ እዩ ዘጋጥም። ኣሉታዊ ናይ ነዊሕ ግዜ ወፍሪ ኣብ ግምት ይኣቱ ብዛዕባ ምቹእነቱ ጥርጣረታት እንተሃልዩ፣ ገንዘብ ናይ ምኽሳር ሓደጋ ኣሎ። ንኣብነት 15% ምምላስ ርእሰ-ማል ምስ ዝህልወካ ኣብ ውሑድ መኽሰብ ዘለዎም ፕሮጀክትታት ወፍሪ ምግባር ርትዓዊ ኣይኮነን። ከምዚኦም ዝበሉ ተግባራት ብኣውፈርቲ መደባቶም ንኽኽልክሉ ዘምርሕ እዩ፣ ኣክስዮን ንምጥራይ ዝዓለመ ምዃኑ’ዩ። ፋይናንሳውያን ትካላት ብቕዓት ናይቲ ዝተሓባበሩሉ ኩባንያ ንምዕባይ ተገዳስነት ኣለዎም። ኣብ መጻኢ ምዕባለ እቲ ኢንዱስትሪ ዘይምርድዳእ እንተሃልዩ ርእይቶኦም ምስ ኣመራርሓ እቲ ኩባንያ ዘይጋጠም ክኸውን ይኽእል እዩ። ካፔክስ ትካላት መሳርሒታት ንምዕባይ፣ ዓቕሚ ምፍራይ ንምዕቃብ ኣድላዪ እዩ። ቀዋሚ ንብረት ዳግማይ እንተዘይሃኒጽካዮ፡ ሽዑ ምውዳቕ ሃብቲ ኣሎ፡ ኣብ መጻኢ ምንካይ ምህርቲ ኣሎ። ስለዚ ኣብ መንጎ ካፔክስን ኦፔክስን ሚዛን ምሕላው ኣገዳሲ እዩ። CAPEXን OPEXን ብቐሊል ቃላት፡ ቀመርን ስሌትን፡ መብርሂ ብቐሊል ቃላት፡ እንታይ እዩ: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI ኣብ መጻኢ ምዕባለ እቲ ኢንዱስትሪ ዘይምርድዳእ እንተሃልዩ። ካፔክስ ትካላት መሳርሒታት ንምዕባይ፣ ዓቕሚ ምፍራይ ንምዕቃብ ኣድላዪ እዩ። ቀዋሚ ንብረት ዳግማይ እንተዘይሃኒጽካዮ፡ ሽዑ ምውዳቕ ሃብቲ ኣሎ፡ ኣብ መጻኢ ምንካይ ምህርቲ ኣሎ። ስለዚ ኣብ መንጎ ካፔክስን ኦፔክስን ሚዛን ምሕላው ኣገዳሲ እዩ። CAPEXን OPEXን ብቐሊል ቃላት፡ ቀመርን ስሌትን፡ መብርሂ ብቐሊል ቃላት፡ እንታይ እዩ: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI ኣብ መጻኢ ምዕባለ እቲ ኢንዱስትሪ ዘይምርድዳእ እንተሃልዩ። ካፔክስ ትካላት መሳርሒታት ንምዕባይ፣ ዓቕሚ ምፍራይ ንምዕቃብ ኣድላዪ እዩ። ቀዋሚ ንብረት ዳግማይ እንተዘይሃኒጽካዮ፡ ሽዑ ምውዳቕ ሃብቲ ኣሎ፡ ኣብ መጻኢ ምንካይ ምህርቲ ኣሎ። ስለዚ ኣብ መንጎ ካፔክስን ኦፔክስን ሚዛን ምሕላው ኣገዳሲ እዩ። CAPEXን OPEXን ብቐሊል ቃላት፡ ቀመርን ስሌትን፡ መብርሂ ብቐሊል ቃላት፡ እንታይ እዩ: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI

CAPEX ወይ OPEX፡ እንታይ ክትምዝገብ ኣለካ – ኣብነት

ብዙሓት ኩባንያታት ናይ ቤት ጽሕፈት ቦታ ክካረያ ይመርጻ። ኩሎም ዝተኻረዩ ቦታታት ንጠለባት ናይቲ ኩባንያ ዘማልኡ ኣይኮኑን። ኣካየድቲ ብዛዕባ ምምሕያሽ ውሳነታት ይወስዱ፣ ፕሮጀክት ትራንስፎርሜሽን ይምዕብል ኣሎ። እስከ ኣብነት ናይ ሓደ ንእሽቶ ናይ ምፍራይ ትካል መመላእታ መግቢ ዘፍሪ ወፍሪ ንርአ። ምስፍሕፋሕ ኒዮቪት ሰራሕተኛታት ምውሳኽ የድሊ ነይሩ። ቁጽሪ ኣካውንታንት ወሲኹ ኣሎ። ፅሬት ዘለዎ ስራሕ ሰራሕተኛታት ንምርግጋፅ ተወሳኺ ማዕፆን መከፋፈልትን ምትካል ኣድላዪ ነይሩ። ድሕሪ ምዝዛም ናይ ክራይ ግዜ ምፍራስ ኣይከኣልን እዩ። እቲ ትካል ከመይ ጌርና ወፃኢታት ኣብ ግምት የእቱ፣ ኣበይ ወፃኢታት ከንፀባርቕ ዝብል ሕቶ ይለዓል። እቶም ወፃኢታት ምስ ካፔክስ ክተሓሓዙ ይኽእሉ እንተኾይኖም ንምርኣይ ምስ IAS 16 ዝጠልቡ ረቛሒታት ምኽባር ኣብ ግምት ምእታው።

መለክዒታት ናይቲ ቀንዲ መሳርሒታት ምፍራይ	ዕላማ መፅናዕቲ ኣብቲ ዝተኻረየሉ ቦታ ምምሕያሽ ቤት ፅሕፈት ኣካውንቲንግ እዩ።	ንመዐቀኒታት ቀዋሚ ንብረት ምኽባር
1. ዕላማ ናይቲ ቀጽሪ	እቲ ቤት ፅሕፈት ንስራሕ ኣካውንታንት ኣድላዪ እዩ።	እወ
2. ንውሓት ግዜ ኣጠቓቕማ	ምሉእ ናይ ክራይ ግዜ ናይ 10 ዓመት።	እወ.
3. ንኢንተርፕራይዝ ዝኸውን ጥቕሚ ምጥራይ	ልዑል ቁጠባዊ ረብሓ ምስ ምውሳኽ ብቕዓት ናይቲ ከባቢ ንስራሕ ዝወሰኸ ውህደት ክፍሊ ሒሳብ ዝተኣሳሰር እዩ።	እወ.
4. ግምታዊ ዋጋ ናይቲ ኣቕሓ።	ወጻኢታት 1 ሚልዮን ሩብል ብቑጠባዊ ኣረኣእያ ምኽኑይ ምዃኑ ተረጋጊጹ።	እወ.

ኒዮቪት ነቶም ወፃኢታት ኣብ ትሕቲ CAPEX ክምድቦም ይኽእል እዩ ምኽንያቱ ናይ IAS 16 ረቛሒታት ዘማልእ እዩ።ንምህናፅ መከፋፈልቲ መንደቕን ዕድጊትን ምትካልን ማዕፆን ዝውዕል ወፃኢ ንብረት፣ ተኽልን መሳርሕታትን ንምሕዳስ ዝወፅእ ወፃኢ ተባሂሉ ይግለፅ። መግለጺ ዋሕዚ ገንዘብ IFRS ናይቲ ኩባንያ CAPEX ዘርኢ እዩ። ንኡስ ክፋል ንጥፈታት ወፍሪ ብካፒታል ወጻኢታት፡ ኣብ ቀዋሚ ንብረትን ዘይድህሰሱ ንብረትን ብዓመታት ተኸፋፊሉ ንርአ። እቲ መጠን ገንዘብ ብሚልዮናት ዶላር ኣሜሪካ እዩ።

ንጥፈታት ወፍሪ	2018 ዓ.ም	2017 ዓ.ም	2016 ዓ.ም
ዕድጊት ቀዋሚ ንብረት	653	560	494
ዘይድህሰሱ ንብረት ምዕዳግ	35	31	31
ምግዛእ ወፍሪታት	23	137	227
መሸጣ ጨናፍር	– –	42.	3.
ናይ ነዊሕ ግዜ ንብረት ኣብ ምውጋድ ዝረኽቦ መኽሰብ	ዓሰርተ ሓሙሽተ	ዓሰርተ ሓሙሽተ	7.
ካብ ምውጋድ ወፍሪ ዝረኽቦ ኣታዊ	210	36.	ዓሰርተ ሾሞንተ
ወለድ	16.	54	61.
ምክፍፋል ገንዘብ	ኣርባዕተ	ሓደ	– –
ምምላስ ወፍሪ	466	580 ብር እዩ።	663 ዓ.ም

ቀንዲ ዕላማ ስራሕቲ ዋኒን መኽሰብ ምርካብ እዩ። ወፃኢታት ካፔክስን ኦፔክስን ኣብ ስራሕቲ ትካል ኣሉታዊ ፋይናንሳዊ ውፅኢት ከይፍጠር ነንሕድሕዶም ብዝቆፃፀሩ መንገዲ ክፍፀሙ ይግባእ።