CAPEX näme we maýa goýujy üçin näme üçin möhüm – mysallar

Telekeçileriň aç-açan syýasaty maýa goýujylara hyzmatdaş saýlamakda ikitaraplaýyn pikirleri aradan aýyrmaga kömek edýär. Kompaniýalar girdeji maksatlara esaslanýar. Adaty çykdajylary optimizirläp, ösüşe maýa goýýarlar.

CAPEX näme – toplum hakda ýönekeý sözler bilen

Maýa çykdajylary (CAPEX), bir ýyldan gowrak hereket edýän häzirki däl aktiwleri satyn almaga gönükdirilen kärhananyň esasy çykdajylarydyr. Uzak möhletleýin maliýeleşdirmek esasy serişdeleri edinmegi göz öňünde tutýar. Işewür maýa goýumlarynyň netijesi, köp maýa talap edýän pudaklara maýa goýanda girdeji gazanmakdyr. Bular nebit we gaz, energiýa, magdançylyk pudagy, metallurgiýa. Hyzmatlara, bölek önümlere çykdajylary öz içine alýan köp zähmet talap edýän çykdajylar hem bar. Maýa goýumlarynyň esasy mukdary satylan önümlere degişlidir. Önümçilik serişdelerine goýulýan maýa goýumlary, olary döwrebaplaşdyrmak, girdejiligiň maksatly ugruny saklamaly, geljek üçin hasaplanmalydyr.
Häzirki däl aktiwler iki görnüşe bölünýär: esasy serişdeler we maddy däl aktiwler (IA). Kärhananyň intellektual işjeňliginiň obýektleri geljekde girdeji getirýän gymmata eýe bolup biler. Programmalar, maglumat bazalary, söwda bellikleri wagtal-wagtal çykdajylary öz içine alýar. CAPEX işjeňligi giňeltmek, dolanyşygy ýokarlandyrmak, täze maýadarlary çekmek üçin gymmaty ýokarlandyrmak arkaly girdeji gazanýar.

CAPEX we OPEX – tapawudy näme

Maýa çykdajylaryndan tapawutlylykda, OPEX amal amallarynyň bahasydyr. Amal çykdajylary, harytlaryň bahasy, kärhananyň administratiw, täjirçilik zerurlyklary bilen baglanyşykly. OPEX-iň kompaniýa üçin ähmiýeti, adatça, hasabat döwrüniň zerurlygy bilen kesgitlenýär. Kärhananyň üznüksiz işlemegi, balansda baş harplar bilen yzygiderli amortizasiýa görnüşinde hasaba alynýan amal çykdajylaryny birmeňzeş meýilleşdirmek bilen mümkindir. Gurama jaýlary kärendesine, eltip bermek, kommunal hyzmatlar üçin töleýär. Işçiler aýlyk alýarlar. Pul kassir, häzirki hasap hökmünde girdeji hökmünde gidýär. OPEX köpelse girdeji azalýar. Kompaniýanyň ykdysatçylary girdejini artdyrmak üçin amal çykdajylaryny azaltmaga çalyşýarlar.
Kärhananyň işiniň görnüşi, taslamalaryň uzak möhletli tebigaty CAPEX we OPEX gatnaşygyna täsir edýär. Işewür liderler geljegi uly ösüşe esaslanýan maýa goýum kararlaryny kabul edýärler. Mysal üçin, emläkde jaý satyn almak kompaniýanyň geljekdäki işine baglylykda iki görnüşde seredilip bilner. Kiçijik kompaniýa kärendeden has köp peýda görer. Maýa goýujylary özüne çekmek isleýän uly bir kärhana, geljekdäki çykdajylary azaltmak üçin binany satyn alar, şeýle hem jaýlary arzan bahadan satyp biler. Annualyllyk dolanyşyk maýa çykdajylaryny çalt ödär. Kompaniýa, çykdajylaryny azaltmak bilen CAPEX-i köpeltmegi saýlap alar. CAPEX bilen OPEX arasyndaky tapawutlar aşakdakylar:

1. Çykdajylaryň mukdary . Maýa goýumlary ep-esli çykdajylary öz içine alýar.
2. Töleg ýygylygy . Amal çykdajylary yzygiderli, birnäçe ýyldan ýa-da her ýyl maýa goýulýar.
3. Hasabat balansyň dürli bölümlerinde amala aşyrylýar . OPEX amal töleglerinde öz beýanyny tapýar, CAPEX pul dolanyşygy hasabatynda bar.
4. Maliýeleşdirmegiň dürli çeşmeleri . CAPEX we OPEX degişlilikde maýa ýa-da girdeji alýarlar.

Hususy maýa goýujy üçin aktiwleriň bahasynyň kompaniýanyň arassa girdejisine bolan gatnaşygyny hasaplamak üçin seredilýän çykdajylaryň görkezijilerini bilmek möhümdir.

Näme üçin maýa goýujy üçin CAPEX-i göz öňünde tutmak möhümdir

CAPEX maýadarlara maýa goýum meýilnamalary, kompaniýanyň önümçiligi ösdürmek üçin ulanmak isleýän mugt pullarynyň elýeterliligi barada maglumat berip biler. Kompaniýa, diwidend tölemek ýa-da esasy serişdeleri edinmegi maliýeleşdirmek arkaly girdeji paýlaýar. Maýa çykdajylarynyň köpelmegi yzygiderli azalýar, paýnamalaryň bahasyny peseldýär. Şoňa laýyklykda maýadarlar portfellerini gözden geçirýärler. Bellik! CAPEX geljekde girdejisini ýokarlandyryp, kärhanany ösdürmäge gönükdirilendir. Diwidendleriň azalmagy geljekde has köp girdeji gazanmak üçin ýüze çykýar. Uzak möhletleýin maýa goýumlary, maksadalaýykdygyna şübhelenýän bolsa, pul ýitirmek howpy bar diýlip hasaplanýar. Mysal üçin, 15% maýa girdejisi bilen az girdejili taslamalara maýa goýmak paýhasly däl. Şeýle hereketler, maýa goýumçylary tarapyndan meýilnamalarynyň täzeden gözden geçirilmegine getirer, paýnamalary edinmäge gönükdirilendir. Maliýeleşdirijiler hyzmatdaşlyk edýän kompaniýanyň netijeliligini ýokarlandyrmak bilen gyzyklanýar. Olaryň pikiri, pudagyň geljekdäki ösüşi barada düşünişmezlikler bar bolsa, kompaniýanyň ýolbaşçylaryna gabat gelmezligi mümkin. CAPEX kärhanalary enjamlary kämilleşdirmek, önümçilik kuwwatyny saklamak üçin zerurdyr. Esasy serişdeleri täzeden gurmasaňyz, geljekde çeşmeleriň azalmagy, önümçiligiň azalmagy bolar. Şonuň üçin CAPEX bilen OPEX arasynda deňagramlylygy saklamak möhümdir. Simpleönekeý sözlerde, formulada we hasaplamada CAPEX we OPEX näme, ýönekeý sözlerde düşündiriş: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI pudagyň geljekdäki ösüşi barada düşünişmezlikler bar bolsa. CAPEX kärhanalary enjamlary kämilleşdirmek, önümçilik kuwwatyny saklamak üçin zerurdyr. Esasy serişdeleri täzeden gurmasaňyz, geljekde çeşmeleriň azalmagy, önümçiligiň azalmagy bolar. Şonuň üçin CAPEX bilen OPEX arasynda deňagramlylygy saklamak möhümdir. Simpleönekeý sözlerde, formulada we hasaplamada CAPEX we OPEX näme, ýönekeý sözlerde düşündiriş: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI pudagyň geljekdäki ösüşi barada düşünişmezlikler bar bolsa. CAPEX kärhanalary enjamlary kämilleşdirmek, önümçilik kuwwatyny saklamak üçin zerurdyr. Esasy serişdeleri täzeden gurmasaňyz, geljekde çeşmeleriň azalmagy, önümçiligiň azalmagy bolar. Şonuň üçin CAPEX bilen OPEX arasynda deňagramlylygy saklamak möhümdir. Simpleönekeý sözlerde, formulada we hasaplamada CAPEX we OPEX näme, ýönekeý sözlerde düşündiriş: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI

CAPEX ýa-da OPEX, nämäni bellemeli – mysal

Köp kompaniýalar ofis ýerlerini kärendesine almagy makul bilýärler. Kärende ýerleriniň hemmesi kompaniýanyň isleglerini kanagatlandyrmaýar. Agersolbaşçylar gowulaşdyrmak barada karar berýärler, özgertmeler taslamasy işlenip düzülýär. Iýmit goşundylaryny öndürýän kiçi önümçilik kärhanasynyň maýa goýumlarynyň mysalyna seredeliň. Neovit-iň giňelmegi işgärleriň köpelmegini talap etdi. Hasapçylaryň sany köpeldi. Işgärleriň ýokary hilli işini üpjün etmek üçin goşmaça gapylary we bölümleri oturtmalydy. Kärende möhleti gutarandan soň sökmek mümkin bolmaz. Sorag kärhananyň çykdajylaryny nädip hasaba almalydygyny, çykdajylary nirede görkezmelidigini ýüze çykarýar. Çykdajylaryň CAPEX-e degişlidigini ýa-da ýokdugyny bilmek üçin IAS 16-yň talaplaryna laýyk gelmegi göz öňünde tutuň.

Önümçiligiň esasy serişdeleriniň parametrleri	Okuwyň maksady, kireýine alnan ýerdäki buhgalter hasabyny kämilleşdirmek	Esasy aktiw ölçeglerine laýyklyk
1. Jaýyň maksady	Ofis buhgalterleriň işi üçin zerurdyr	Hawa
2. Ulanyş möhleti	Kärende möhleti 10 ýyl.	Hawa.
3. Kärhana üçin ýeňillikleri almak	Economicokary ykdysady peýdasy, buhgalteriýa bölüminiň düzüminiň köpelmegi üçin sebitiň netijeliliginiň ýokarlanmagy bilen baglanyşykly	Hawa.
4. Obýektiň takmynan bahasy.	Bahasy 1 million rubl, ykdysady nukdaýnazardan delillendirildi.	Hawa.

“Neovit”, IAS 16-yň talaplaryna laýyk gelýändigi sebäpli, çykdajylary CAPEX-a bölüp biler. Bölüm diwarlaryny gurmak, gapylary satyn almak we oturtmak üçin çykdajylar emläk, zawod we enjamlary täzelemek üçin çykdajy hökmünde kesgitlenýär. IFRS pul akymynyň beýany, kompaniýanyň CAPEX-ni görkezýär. Maýa goýum işjeňliginiň esasy çykdajylara we esasy serişdelere we maddy däl aktiwlere bölünişine serediň. Bu mukdar millionlarça ABŞ dollarynda.

Maýa goýum işleri	2018	2017	2016
Esasy serişdeleri satyn almak	653	560	494
Maddy däl emläkleri satyn almak	35	31	31
Maýa goýumlaryny edinmek	23	137	227
Şahalary satmak	–	42	3
Uzak möhletli emläklere ygtyýarlyk etmek	on bäş	on bäş	7
Maýa goýumlaryny ýok etmekden alnan girdejiler	210	36	on sekiz
Gyzyklanma	16	54	61
Diwidendler	dört	biri	–
Maýa goýumlaryndan girdeji	466	580	663

Telekeçilik işjeňliginiň esasy maksady girdeji gazanmak. CAPEX we OPEX-iň çykdajylary, kärhananyň işinde negatiw maliýe netijesine ýol bermezlik, biri-birini kadalaşdyrmak ýaly amala aşyrylmalydyr.