Leano le pepeneneng la bo-rakhoebo le thusa bo-ramatsete ho felisa leeme khethong ea balekane. Likhamphani li sebelisa phaello ho latela sepheo. Ba tsetela ho nts’etsopele, ho ntlafatsa litšenyehelo tse tloaelehileng.
CAPEX ke eng – ka mantsoe a bonolo mabapi le ho rarahana
Capital expenditure (CAPEX) ke chelete e sebelisoang ke k’hamphani e reretsoeng ho reka thepa eo e seng ea hona joale e sebetsang nako e fetang selemo. Tšehetso ea nako e telele ea lichelete e fana ka monyetla oa ho fumana thepa e tsitsitseng. Sephetho sa matsete a khoebo ke ho etsa phaello ha ho tsetela liindasteri tse sebelisang chelete e ngata. Tsena ke oli le khase, matla, makala a merafo, metallurgy. Hape ho na le litšenyehelo tse boima ba mosebetsi, tse kenyelletsang ho sebelisa chelete litšebeletsong, thepa ea thekiso. Boholo ba matsete bo ka har’a lihlahisoa tse rekisoang. Matsete ka mekhoa ea tlhahiso, ntlafatso ea bona ea sejoale-joale, e tlameha ho boloka tataiso ea sepheo sa phaello, e baloe bokamoso.
CAPEX le OPEX – phapang ke efe
Ho fapana le litšenyehelo tsa lichelete, OPEX ke litšenyehelo tsa ho tsamaisa mesebetsi. Litšenyehelo tsa ts’ebetso li amana le litšenyehelo tsa thepa, tsamaiso, litlhoko tsa khoebo tsa khoebo. Bohlokoa ba OPEX bakeng sa k’hamphani bo tsejoa ka kakaretso, bo khethoa ke tlhoko ea nako ea tlaleho. Ts’ebetso e sa sitisoeng ea khoebo e ka khoneha ka moralo o ts’oanang oa litšenyehelo tsa ts’ebetso, tse ngotsoeng ka mokhoa oa ho theoha ha boleng ka tatellano, ka mor’a ho kenya chelete ka har’a balance sheet. Mokhatlo o lefella rente ea libaka, ho fana ka thepa, lisebelisoa. Basebetsi ba fumana meputso. Chelete e ea ho cashier, ho akhaonto ea hona joale e le chelete. Phaello e ea fokotseha haeba OPEX e eketseha. Litsebi tsa moruo tsa k’hamphani li leka ho fokotsa litšenyehelo tsa ts’ebetso e le ho eketsa phaello.
- Chelete ea litšenyehelo . Matsete a lichelete a kenyelletsa chelete e ngata.
- Nako ea ho lefa . Litšenyehelo tsa ts’ebetso li etsoa khafetsa, chelete e ngata ka mor’a lilemo tse seng kae kapa selemo le selemo.
- Tlaleho e etsoa likarolong tse fapaneng tsa tekanyo ea tekanyo . OPEX e bonahala litefong tsa ts’ebetso, CAPEX e teng setatementeng sa phallo ea chelete.
- Mehloli e sa tšoaneng ea lichelete .
Ho bohlokoa hore motseteli oa poraefete a tsebe matšoao a lits’enyehelo tse ntseng li nahanoa e le hore a bale karo-karolelano ea boleng ba thepa le phaello ea kakaretso ea khamphani.
Ke hobane’ng ha ho le bohlokoa hore motseteli a nahane ka CAPEX
CAPEX e ka fana ka tlhahisoleseding ho batseteli mabapi le merero ea lichelete tsa lichelete, ho fumaneha ha chelete ea mahala eo k’hamphani e ikemiselitseng ho e sebelisa bakeng sa nts’etsopele ea tlhahiso. Khampani e aba liphaello ka ho lefa meputso kapa ka ho tšehetsa ka lichelete ho fumana thepa e sa fetoheng. Keketseho ea tšebeliso ea chelete e fokotsa chelete e tloaelehileng, e fokotsa boleng ba likarolo. Ka hona, batseteli ba hlahloba li-portfolio tsa bona. Hlokomela! CAPEX e etselitsoe nts’etsopele ea khoebo, ho eketsa phaello nakong e tlang. Ho fokotseha ha meputso ho etsahala molemong oa ho fumana phaello e kholo nakong e tlang. Ka mokhoa o sa thabiseng lichelete tsa nako e telele li nkoa haeba ho na le lipelaelo mabapi le katleho ea tsona, ho na le kotsi ea ho lahleheloa ke chelete. Ka mohlala, ka phaello ea chelete ea 15%, ha ho utloahale ho tsetela mererong e fokolang haholo. Liketso tse joalo li tla lebisa ntlafatsong ea batseteli mererong ea bona, e reretsoeng ho fumana liabo. Bo-ralichelete ba thahasella ho eketsa katleho ea k’hamphani eo ba sebelisanang le eona. Maikutlo a bona a ka ‘na a se ke a lumellana le tsamaiso ea k’hamphani haeba ho na le ho se lumellane ka tsoelo-pele ea nako e tlang ea indasteri. CAPEX ea hlokahala bakeng sa likhoebo ho ntlafatsa lisebelisoa, ho boloka bokhoni ba tlhahiso. Haeba u sa tsosolose matlotlo a tsitsitseng, joale ho na le ho fokotseha ha lisebelisoa, ho fokotseha ha tlhahiso nakong e tlang. Ka hona, ho bohlokoa ho boloka tekano lipakeng tsa CAPEX le OPEX. CAPEX le OPEX ke eng ka mantsoe a bonolo, foromo le lipalo, tlhaloso ka mantsoe a bonolo: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI haeba ho na le ho se lumellane ka tsoelo-pele ea kamoso ea indasteri. CAPEX ea hlokahala bakeng sa likhoebo ho ntlafatsa lisebelisoa, ho boloka bokhoni ba tlhahiso. Haeba u sa tsosolose matlotlo a tsitsitseng, joale ho na le ho fokotseha ha lisebelisoa, ho fokotseha ha tlhahiso nakong e tlang. Ka hona, ho bohlokoa ho boloka tekano lipakeng tsa CAPEX le OPEX. CAPEX le OPEX ke eng ka mantsoe a bonolo, foromo le lipalo, tlhaloso ka mantsoe a bonolo: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI haeba ho na le ho se lumellane ka tsoelo-pele ea kamoso ea indasteri. CAPEX ea hlokahala bakeng sa likhoebo ho ntlafatsa lisebelisoa, ho boloka bokhoni ba tlhahiso. Haeba u sa tsosolose matlotlo a tsitsitseng, joale ho na le ho fokotseha ha lisebelisoa, ho fokotseha ha tlhahiso nakong e tlang. Ka hona, ho bohlokoa ho boloka tekano lipakeng tsa CAPEX le OPEX. CAPEX le OPEX ke eng ka mantsoe a bonolo, foromo le lipalo, tlhaloso ka mantsoe a bonolo: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI
CAPEX kapa OPEX, seo u ka se bolelang – mohlala
Lik’hamphani tse ngata li khetha ho hira sebaka sa ofisi. Ha se libaka tsohle tse hiriloeng tse fihlelang litlhoko tsa k’hamphani. Batsamaisi ba etsa liqeto mabapi le ntlafatso, morero oa liphetoho o ntse o ntlafatsoa. Ha re shebeng mohlala oa matsete a khoebo e nyane ea tlhahiso e hlahisang li-supplement tsa lijo. Katoloso ea Neovit e ne e hloka keketseho ea basebetsi. Palo ea liak’haonte e eketsehile. Ho netefatsa mosebetsi oa boleng ba basebetsi, ho ne ho hlokahala ho kenya mamati a eketsehileng le li-partitions. Kamora ho fela ha nako ea khiriso, ho qhaqha ho ke ke ha khoneha. Potso e hlaha mokhoa oa ho ela hloko litšenyehelo tsa khoebo, moo ho ka bonts’ang litšenyehelo. Nahana ka boikamahanyo le ditlhoko tsa IAS 16 ho bona hore na ditjeho di ka amahanngwa le CAPEX.
| Mekhahlelo ea mekhoa e meholo ea tlhahiso | Sepheo sa thuto ke ntlafatso ea ofisi ea likarabello sebakeng se hiriloeng | Ho lumellana le mekhoa ea thepa e tsitsitseng |
| 1. Morero oa sebaka | Ofisi e hlokahala bakeng sa mosebetsi oa bo-accounting | Ee |
| 2. Nako ea tšebeliso | Nako eohle ea ho hira ke lilemo tse 10. | Ee. |
| 3. Ho fumana melemo bakeng sa khoebo | Melemo e phahameng ea moruo e amahanngoa le keketseho ea katleho ea sebaka seo bakeng sa mosebetsi oa ho eketseha ha sebopeho sa lefapha la likarabello | Ee. |
| 4. Khakanyo ea theko ea ntho. | Litšenyehelo tsa li-ruble tse limilione tse 1 li na le mabaka a utloahalang ho ea ka pono ea moruo, e tiisitsoeng. | Ee. |
Neovit e ka arola ditjeho tlasa CAPEX kaha di fihlella ditlhoko tsa IAS 16. Litsenyehelo tsa ho aha mabota a karohano le ho reka le ho kenya mamati li hlalosoa e le litšenyehelo tsa nchafatso ea thepa, polante le thepa. Seteitemente sa phallo ea chelete ea IFRS se bontša CAPEX ea k’hamphani. Nahana ka karoloana ea ts’ebetso ea matsete ka litšenyehelo tsa capital, tse arotsoeng ka matlotlo a tsitsitseng le matlotlo a sa tšoareheng ka lilemo. Lichelete ke liranta tse limilione tsa US.
| Mesebetsi ea matsete | 2018 | 2017 | 2016 |
| Theko ea thepa e tsitsitseng | 653 | 560 | 494 |
| Theko ea thepa e sa tšoareheng | 35 | 31 | 31 |
| Ho fumana matsete | 23 | 137 | 227 |
| Thekiso ea makala | – | 42 | 3 |
| Phaello ea ho lahla thepa ea nako e telele | 15 | 15 | 7 |
| Chelete e tsoang ho lahla matsete | 210 | 36 | leshome le metso e robedi |
| Thahasello | leshome le metso e tsheletseng | 54 | 61 |
| Likabelo | nne | 1 | – |
| Khutlela ho tsetelo | 466 | 580 | 663 |
Sepheo se seholo sa mosebetsi oa khoebo ke ho etsa phaello. Litšenyehelo tsa CAPEX le OPEX li lokela ho etsoa ka tsela ea ho laola, ho se lumelle liphello tse mpe tsa lichelete mosebetsing oa khoebo.
