CAPEX kye ki era lwaki kikulu eri omusigansimbi – ebyokulabirako

Enkola ey’obwerufu eya basuubuzi eyamba bamusigansimbi okumalawo okusosola mu kulonda emikwano. Amakampuni gasaasaanya amagoba nga geesigamiziddwa ku bigendererwa. Bateeka ssente mu nkulaakulana, nga balongoosa ensaasaanya eya bulijjo.

CAPEX kye ki – mu bigambo ebyangu ebikwata ku kizibu

Ensaasaanya ya kapito (CAPEX ) ye nsaasaanya ya kapito ey’ekitongole egenderera okugula eby’obugagga ebitali bya mulembe ebikola okumala omwaka ogusukka mu gumu. Ensimbi ez’ekiseera ekiwanvu ziteekawo enkola y’okufuna eby’obugagga ebikalu. Ekiva mu kuteeka ssente mu bizinensi kwe kukola amagoba ng’oteeka ssente mu makolero agakozesa ssente ennyingi. Bino bye bino: amafuta ne ggaasi, amasannyalaze, ebitongole by’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka, ebyuma. Waliwo n’ebisale ebikozesa abakozi abangi, nga muno mulimu okusaasaanya ssente ku mpeereza, ebintu eby’amaguzi. Omuwendo omukulu ogw’ensimbi eziteekebwamu guli mu bintu ebitundibwa. Ensimbi eziteekebwa mu ngeri y’okufulumya, okuzifuula ku mulembe, zirina okukuuma obulagirizi obugendereddwamu obw’amagoba, okubalirirwa olw’ebiseera eby’omu maaso.
Eby’obugagga ebitali bya mulembe byawulwamu ebika bibiri: eby’obugagga ebikalu n’eby’obugagga ebitali bimu (IA). Ebintu eby’emirimu egy’amagezi egy’ekitongole bisobola okuba n’omuwendo oguleeta amagoba mu biseera eby’omu maaso. Programs, databases, trademarks zirimu ssente ezisaasaanyizibwa oluusi n’oluusi. CAPEX zikola amagoba nga zongera ku muwendo okugaziya emirimu, okwongera ku nfuna, okusikiriza bamusigansimbi abapya.

CAPEX ne OPEX – njawulo ki eriwo

Okwawukana ku nsaasaanya ya kapito, OPEX ye nsaasaanya y’okuddukanya emirimu. Ensaasaanya y’emirimu ekwatagana n’omuwendo gw’ebintu, ebyetaago by’okuddukanya emirimu, eby’obusuubuzi eby’ekitongole. Obukulu bwa OPEX eri kampuni okutwalira awamu bumanyiddwa, busalibwawo obwetaavu bw’ekiseera ky’okukola lipoota. Enkola y’ekitongole etasalako esoboka n’enteekateeka ey’enjawulo ey’ensaasaanya y’emirimu, ewandiikibwa mu ngeri y’okukendeeza omuwendo mu mutendera, oluvannyuma lw’okussa kapito ku balansi. Ekitongole kisasula ssente z’obupangisa bw’ekifo, okutuusa ebintu, ebikozesebwa. Abakozi bafuna emisaala. Ssente zigenda eri kasitoma, ku akawunti eriwo nga enyingiza. Amagoba gakendeera singa OPEX yeeyongera. Abakugu mu by’enfuna ba kkampuni eno bafuba okukendeeza ku nsaasaanya y’emirimu okusobola okwongera ku magoba.
Ekika ky’emirimu gy’ekitongole, obutonde bwa pulojekiti obw’ekiseera ekiwanvu bukosa omugerageranyo gwa CAPEX ne OPEX. Abakulembeze ba bizinensi basalawo ku by’okusiga ensimbi nga basinziira ku nkulaakulana etunuulidde eby’omu maaso. Okugeza, okufuna ebifo mu kibanja kiyinza okulowoozebwako mu ngeri bbiri, okusinziira ku mirimu gya kkampuni mu biseera eby’omu maaso. Kkampuni entono ejja kuganyulwa nnyo mu liizi. Bizinensi ennene eyagala okusikiriza bamusigansimbi egenda kugula ekizimbe kino okusobola okukendeeza ku nsaasaanya mu biseera eby’omu maaso, wamu n’okusobola okutunda ekifo kino ku bbeeyi eya wansi. Enyingiza ya buli mwaka ejja kusasula mangu ensaasaanya ya kapito. Kkampuni egenda kuganyulwa ng’esalawo okwongera ku CAPEX ng’ekendeeza ku nsaasaanya y’emirimu. Enjawulo wakati wa CAPEX ne OPEX ze zino wammanga:

1. Omuwendo gw’ensimbi ezisaasaanyizibwa . Okuteeka ssente mu kapito kizingiramu okusaasaanya ssente ennyingi.
2. Emirundi gy’okusasula . Ensaasaanya y’emirimu ekolebwa bulijjo, kapito buli luvannyuma lwa myaka mitono oba buli mwaka.
3. Okukola lipoota kukolebwa ku bitundu eby’enjawulo ebya balansi . OPEX yeeyolekera mu nsasula y’emirimu, CAPEX eri mu sitatimenti y’ensaasaanya y’ensimbi.
4. Ensonda ez’enjawulo ez’ensimbi . CAPEX ne OPEX zitwala ssente okuva mu kapito oba mu nfuna, mu kulondako.

Kikulu omusigansimbi ow’obwannannyini okumanya ebiraga ensaasaanya etunuuliddwa okusobola okubala omugerageranyo gw’omuwendo gw’eby’obugagga n’amagoba amatuufu aga kkampuni.

Lwaki kikulu omusigansimbi okulowooza ku CAPEX

CAPEX esobola okuwa bamusigansimbi amawulire agakwata ku nteekateeka z’okuteeka ssente mu kapito, okubeerawo kwa ssente ez’obwereere kkampuni z’egenderera okukozesa okukulaakulanya okufulumya. Kkampuni egaba amagoba ng’esasula amagoba oba ng’egaba ssente z’okufuna eby’obugagga ebikalu. Okweyongera mu nsaasaanya ya kapito kukendeeza ku bulijjo, kukendeeza ku muwendo gw’emigabo. Okusinziira ku kino, bamusigansimbi beetegereza ebifo byabwe. Ebbaluwa! CAPEX zigendereddwamu okukulaakulanya ekitongole kino, okwongera amagoba mu biseera eby’omu maaso. Okukendeera kw’amagoba kubaawo okusobola okufuna amagoba amangi mu biseera eby’omu maaso. Negatively long-term investments zilowoozebwako singa wabaawo okubuusabuusa ku expediency yazo, waliwo akabi k’okufiirwa ssente. Okugeza, nga waliwo amagoba ku kapito wa bitundu 15%, si kya magezi okuteeka ssente mu pulojekiti ezitaliimu magoba matono. Ebikolwa nga bino bijja kuleetera bamusigansimbi okuddamu okutunula mu nteekateeka zaabwe, ekigendereddwamu okufuna emigabo. Abakola ku by’ensimbi baagala okwongera ku bulungibwansi bwa kkampuni gye bakolagana nayo. Endowooza yaabwe eyinza obutakwatagana na nzirukanya ya kkampuni singa wabaawo obutakkaanya ku nkulaakulana y’omulimu guno mu biseera eby’omu maaso. CAPEX yeetaagibwa amakampuni okulongoosa ebyuma, okukuuma obusobozi bw’okufulumya. Bw’otoddamu kuzimba bintu bikalu, olwo wabaawo okukendeera kw’eby’obugagga, okukendeera kw’ebikolebwa mu biseera eby’omu maaso. N’olwekyo kikulu okukuuma bbalansi wakati wa CAPEX ne OPEX. CAPEX ne OPEX kye ki mu bigambo ebyangu, formula n’okubalirira, okunnyonnyola mu bigambo ebyangu: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI singa wabaawo obutakkaanya ku nkulaakulana y’amakolero mu biseera eby’omu maaso. CAPEX yeetaagibwa amakampuni okulongoosa ebyuma, okukuuma obusobozi bw’okufulumya. Bw’otoddamu kuzimba bintu bikalu, olwo wabaawo okukendeera kw’eby’obugagga, okukendeera kw’ebikolebwa mu biseera eby’omu maaso. N’olwekyo kikulu okukuuma bbalansi wakati wa CAPEX ne OPEX. CAPEX ne OPEX kye ki mu bigambo ebyangu, formula n’okubalirira, okunnyonnyola mu bigambo ebyangu: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI singa wabaawo obutakkaanya ku nkulaakulana y’amakolero mu biseera eby’omu maaso. CAPEX yeetaagibwa amakampuni okulongoosa ebyuma, okukuuma obusobozi bw’okufulumya. Bw’otoddamu kuzimba bintu bikalu, olwo wabaawo okukendeera kw’eby’obugagga, okukendeera kw’ebikolebwa mu biseera eby’omu maaso. N’olwekyo kikulu okukuuma bbalansi wakati wa CAPEX ne OPEX. CAPEX ne OPEX kye ki mu bigambo ebyangu, formula n’okubalirira, okunnyonnyola mu bigambo ebyangu: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI

CAPEX oba OPEX, kiki eky’okussaako – ekyokulabirako

Kkampuni nnyingi zisinga kwagala kupangisa bifo bya ofiisi. Ebifo byonna ebipangisa si bituukiriza byetaago bya kkampuni. Ba maneja basalawo ku kulongoosa, pulojekiti y’enkyukakyuka ekolebwa. Ka tulabe ekyokulabirako ky’ensimbi eziteekebwamu ekitongole ekitono ekikola ebintu ebikola ebirungo ebiyamba mu kulya. Okugaziya Neovit kyali kyetaagisa okwongera ku bakozi. Omuwendo gw’ababalirizi b’ebitabo gweyongedde. Okukakasa nti abakozi bakola emirimu egy’omutindo, kyali kyetaagisa okussaamu enzigi endala n’ebitundu ebigabanyaamu. Oluvannyuma lw’ekiseera ky’okupangisa okuggwaako, okumenyawo tekujja kusoboka. Ekibuuzo kivaayo engeri y’okulowooza ku nsaasaanya y’ekitongole, wa okulaga ensaasaanya. Lowooza ku kugoberera ebisaanyizo ebiri mu IAS 16 okulaba oba ssente zisobola okuva ku CAPEX.

Neovit esobola okugabanya ssente wansi wa CAPEX nga bwe zituukana n’ebisaanyizo ebiri mu IAS 16. Ensaasaanya y’okuzimba ebisenge ebigabanya n’okugula n’okuteeka enzigi zitegeezebwa ng’ensaasaanya y’okuddaabiriza ebintu, ebyuma n’ebikozesebwa. Sitatimenti y’ensaasaanya y’ensimbi eya IFRS eraga CAPEX ya kkampuni. Lowooza ku kitundu ekitono eky’emirimu gy’okusiga ensimbi okusinziira ku nsaasaanya ya kapito, nga kyagabanyizibwamu eby’obugagga ebikalu n’eby’obugagga ebitali bimu okusinziira ku myaka. Ssente zino ziri mu bukadde bwa ddoola za Amerika.

Ekigendererwa ekikulu eky’emirimu gy’okutandikawo emirimu kwe kukola amagoba. Ensaasaanya ya CAPEX ne OPEX zirina okukolebwa mu ngeri esobola okulungamya buli omu, obutakkiriza bivaamu bya nsimbi bibi mu mirimu gy’ekitongole.