Xana CAPEX i yini naswona hikokwalaho ka yini yi ri ya nkoka eka muvekisi – swikombiso

Pholisi leyi nga erivaleni ya van’wamabindzu yi pfuna vavekisi ku herisa ku va na xihlawuhlawu eka ku hlawula vatirhisani. Tikhampani ti tirhisa vuyelo hi ku ya hi swikongomelo. Va vekisa eka nhluvukiso, va tirhisa mali ya nkarhi na nkarhi hi ndlela leyinene.

I yini CAPEX – hi marito yo olova mayelana na complex

Matirhiselo ya mali ya xibalo (CAPEX ) i matirhiselo ya mali ya xiphemu xa bindzu lama kongomisiweke eka ku xava nhundzu leyi nga riki ya nkarhi wa sweswi leyi tirhaka ku tlula lembe rin’we. Ku nyikiwa ka timali ka nkarhi wo leha swi nyika ku kumiwa ka nhundzu leyi nga cinciki. Vuyelo bya vuvekisi bya mabindzu i ku endla vuyelo loko u vekisa eka tiindasitiri leti tirhisaka mali yo tala. Leswi i oyili na gasi, eneji, swiyenge swa migodi, vumaki bya nsimbi. Ku tlhela ku va na swibalo leswi lavaka vatirhi vo tala, leswi katsaka ku tirhisa mali eka vukorhokeri, nhundzu ya vuxavisi. Vholumo leyikulu ya vuvekisi yi le ka switirhisiwa leswi xavisiwaka. Vuvekisi eka tindlela ta vuhumelerisi, ku endliwa ka tona ka manguva lawa, byi fanele ku hlayisa nkongomiso lowu kongomisiweke wa ku vuyeriwa, byi hlayeriwa eka nkarhi lowu taka.
Nhundzu leyi nga riki ya sweswi yi avanyisiwile hi tinxaka timbirhi: nhundzu leyi nga cinciki na nhundzu leyi nga vonakiki (IA). Swilo swa ntirho wa vutlhari wa bindzu swi nga va na nkoka lowu tisaka vuyelo eka nkarhi lowu taka. Minongonoko, tidathabeyisi, swikombiso swa mabindzu swi katsa ku tirhisiwa ka mali nkarhi na nkarhi. CAPEX yi humesa vuyelo hi ku engetela nkoka ku ndlandlamuxa migingiriko, ku engetela vuvekisi, ku koka rinoko ra vavekisi lavantshwa.

CAPEX na OPEX – ku hambana kwihi

Ku hambana na matirhiselo ya mali ya xiphemu xa mali, OPEX i ntsengo wa ku fambisa matirhelo. Tihakelo ta matirhelo ti fambelana na ntsengo wa nhundzu, vufambisi, swilaveko swa mabindzu swa bindzu. Nkoka wa OPEX eka khamphani wu amukeriwa hi ku angarhela, wu kumiwa hi xilaveko xa nkarhi wa xiviko. Matirhelo ya bindzu lama nga kavanyetiwiki ya koteka hi ku pulana loku fanaka ka matirhiselo ya mali, lama tsariwaka hi xivumbeko xa ku hungutiwa ka nkoka hi ku landzelelana, endzhaku ka ku endliwa ka xiphemu xa mali eka balance sheet. Nhlangano wu hakela rhente ya ndhawu, ku rhumeriwa, switirhisiwa. Vatirhi va kuma miholo. Mali yi ya eka muhakeri wa mali, eka akhawunti ya sweswi tanihi mali leyi nghenaka. Vuyelo bya hunguteka loko OPEX yi tlakuka. Vativi va ikhonomi va khampani leyi va lwela ku hunguta mali yo tirha leswaku va ta engetela vuyelo.
Muxaka wa ntirho wa bindzu, muxaka wa nkarhi wo leha wa tiphurojeke swi khumba mpimo wa CAPEX na OPEX. Varhangeri va mabindzu va endla swiboho swa vuvekisi leswi simekiweke eka nhluvukiso lowu langutaka emahlweni. Xikombiso, ku kumiwa ka ndhawu eka ndhawu ku nga tekeriwa enhlokweni hi tindlela timbirhi, ku ya hi ntirho wa khamphani enkarhini lowu taka. Khampani leyitsongo yi ta vuyeriwa swinene eka ntwanano wo hirhisa. Bindzu lerikulu leri tsakelaka ku koka rinoko ra vavekisi ri ta xava muako lowu leswaku ri ta hunguta ku durha ka nkarhi lowu taka, xikan’we na ku kota ku xavisa ndhawu hi nxavo wo ringanela. Ntsengo wa lembe na lembe wu ta hatlisa wu hakela matirhiselo ya mali ya xiphemu xa mali. Khamphani yi ta vuyeriwa hi ku hlawula ku engetela CAPEX hi ku hunguta ku durha ka matirhelo. Ku hambana exikarhi ka CAPEX na OPEX hi ndlela leyi landzelaka:

1. Nhlayo ya mali leyi tirhisiweke . Vuvekisi bya xiphemu xa mali byi katsa ku tirhisiwa ka mali yo tala.
2. Nhlayo ya ku hakela . Tihakelo ta matirhelo ti endliwa nkarhi na nkarhi, xiphemu xa mali endzhaku ka malembe ma nga ri mangani kumbe lembe na lembe.
3. Ku vika ku endliwa eka swiyenge swo hambana swa balance sheet . OPEX yi kombisiwa eka tihakelo ta matirhelo, CAPEX yi kumeka eka xitatimende xa ku khuluka ka mali.
4. Swihlovo swo hambana-hambana swa mali . CAPEX na OPEX va teka mali eka xiphemu xa mali kumbe mali leyi nghenaka, hi ku landzelelana.

I swa nkoka leswaku muvekisi wa phurayivhete a tiva swikombiso swa matirhiselo ya mali lama langutisiwaka leswaku a ta hlayela mpimo wa nkoka wa nhundzu eka vuyelo bya ntsengo wa khamphani.

Ha yini swi ri swa nkoka leswaku muvekisi a ehleketa hi CAPEX

CAPEX yi nga nyika vuxokoxoko eka vavekisi mayelana na tipulani ta vuvekisi bya xiphemu xa mali, ku kumeka ka mali ya mahala leyi khamphani yi kunguhataka ku yi tirhisa eka nhluvukiso wa vuhumelerisi. Khamphani yi hangalasa vuyelo hi ku hakela tidivhideni kumbe hi ku seketela hi timali ku xaviwa ka nhundzu leyi nga cinciki. Ku tlakuka ka matirhiselo ya mali ya xiphemu xa mali swi hunguta nkarhi na nkarhi, swi hunguta nkoka wa swiave. Hi ku ya hi leswi, vavekisi va kambisisa tiphotifoliyo ta vona. Lemuka! CAPEX ti kongomisiwile eka nhluvukiso wa bindzu, ku engetela vuyelo eka nkarhi lowu taka. Ku hunguteka ka tidivhideni ku humelela leswaku ku ta kumiwa vuyelo lebyikulu enkarhini lowu taka. Vuvekisi bya nkarhi wo leha lebyi nga riki byinene byi tekeriwa enhlokweni loko ku ri na ku kanakana hi ku pfuna ka byona, ku na khombo ro lahlekeriwa hi mali. Xikombiso, hi mbuyelo wa xiphemu xa mali wa 15%, a swi twali ku vekisa eka tiphurojeke leti nga vuyerisiki ngopfu. Swiendlo swo tano swi ta endla leswaku vavekisi va pfuxeta tipulani ta vona, . leyi kongomisiweke eka ku kuma swiave. Vaxavisi va swa timali va tsakela ku engetela vukorhokeri bya khamphani leyi va tirhisanaka na yona. Mavonelo ya vona ya nga ha va ya nga fambisani na vufambisi bya khamphani loko ku ri na ku nga twanani eka nhluvukiso wa nkarhi lowu taka wa bindzu. CAPEX ya laveka eka mabindzu ku ndlandlamuxa switirhisiwa, ku hlayisa vuswikoti bya vuhumelerisi. Loko u nga pfuxeti nhundzu leyi nga cinciki, kutani ku va ni ku hela ka switirhisiwa, ku hunguteka ka vuhumelerisi enkarhini lowu taka. Hikokwalaho, i swa nkoka ku hlayisa ku ringanisela exikarhi ka CAPEX na OPEX. I yini CAPEX na OPEX hi marito yo olova, fomula na xibalo, nhlamuselo hi marito yo olova: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI loko ku ri na ku nga twanani eka nhluvukiso wa nkarhi lowu taka wa indasitiri. CAPEX ya laveka eka mabindzu ku ndlandlamuxa switirhisiwa, ku hlayisa vuswikoti bya vuhumelerisi. Loko u nga pfuxeti nhundzu leyi nga cinciki, kutani ku va ni ku hela ka switirhisiwa, ku hunguteka ka vuhumelerisi enkarhini lowu taka. Hikokwalaho, i swa nkoka ku hlayisa ku ringanisela exikarhi ka CAPEX na OPEX. I yini CAPEX na OPEX hi marito yo olova, fomula na xibalo, nhlamuselo hi marito yo olova: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI loko ku ri na ku nga twanani eka nhluvukiso wa nkarhi lowu taka wa indasitiri. CAPEX ya laveka eka mabindzu ku ndlandlamuxa switirhisiwa, ku hlayisa vuswikoti bya vuhumelerisi. Loko u nga pfuxeti nhundzu leyi nga cinciki, kutani ku va ni ku hela ka switirhisiwa, ku hunguteka ka vuhumelerisi enkarhini lowu taka. Hikokwalaho, i swa nkoka ku hlayisa ku ringanisela exikarhi ka CAPEX na OPEX. I yini CAPEX na OPEX hi marito yo olova, fomula na xibalo, nhlamuselo hi marito yo olova: https://youtu.be/cPwlp3-NHZI

CAPEX kumbe OPEX, leswi u faneleke ku swi nyika – xikombiso

Tikhampani to tala ti tsakela ku hirha ndhawu ya tihofisi. A hi tindhawu hinkwato leti hirhiwaka leti fikelelaka swilaveko swa khampani. Vafambisi va endla swiboho mayelana na ku antswisa, phurojeke ya ku cinca yi le ku endliweni. A hi languteni xikombiso xa vuvekisi bya bindzu leritsongo ra vumaki leri humesaka swiengetelo swa swakudya. Ku ndlandlamuxiwa ka Neovit ku lave ku engeteriwa ka vatirhi. Nhlayo ya vahlayisi va tiakhawunti yi andzile. Ku tiyisisa ntirho wa khwalithi wa vatirhi, a swi laveka ku veka tinyangwa leti engetelekeke na swiphemu. Endzhaku ka ku hela ka nkarhi wo hirha, ku hahlula a swi nge koteki. Ku tlakuka xivutiso xa leswaku ku nga tekeriwa enhlokweni njhani ku durha ka bindzu, laha ku nga kombisiwaka kwihi ku durha. Languta ku landzeleriwa ka swilaveko swa IAS 16 ku vona loko swiendleko swi nga ha va swi vangiwa hi CAPEX.

Tipharamitha ta tindlela letikulu ta vuhumelerisi	Xikongomelo xa dyondzo i ku antswisiwa ka hofisi ya xibalo eka ndhawu leyi hirhiweke	Ku landzelela swipimelo swa nhundzu leyi nga cinciki
1. Xikongomelo xa ndhawu leyi	Hofisi ya laveka eka ntirho wa vahlayisi va tiakhawunti	Ina
2. Nkarhi wa ku tirhisiwa	Nkarhi hinkwawo wa ku hirhisa wa malembe ya 10.	Ina.
3. Ku kuma mimbuyelo ya bindzu	Vuyelo bya le henhla bya ikhonomi byi fambelanisiwa na ku tlakuka ka vukorhokeri bya ndhawu eka ntirho wa vumbiwa lebyi engetelekeke bya ndzawulo ya xibalo	Ina.
4. Ntsengo lowu ringanyetiweke wa nchumu wolowo.	Tihakelo ta 1 wa timiliyoni ta tirhandi ti fanerile hi ku ya hi langutelo ra ikhonomi, ti tiyisisiwile.	Ina.

Neovit yi nga hlawula tihakelo ehansi ka CAPEX tanihileswi ti fikelelaka swilaveko swa IAS 16. Ntsengo wo aka marhangu yo avanyisa na ku xava na ku veka tinyangwa wu hlamuseriwa tanihi ntsengo wa ku pfuxeta nhundzu, xitirhisiwa na switirhisiwa. Xitatimende xa ku khuluka ka mali ya IFRS xi kombisa CAPEX ya khamphani. Languta xiyengentsongo xa ntirho wa vuvekisi hi matirhiselo ya mali ya xiphemu xa mali, lexi avanyisiweke hi nhundzu leyi nga cinciki na nhundzu leyi nga vonakiki hi malembe. Mali leyi yi le ka timiliyoni ta tirhandi ta le United States.

Mintirho ya vuvekisi	2018 hi lembe	2017 hi lembe	2016 hi lembe
Ku xava nhundzu leyi nga cinciki	653	560	494
Ku xava nhundzu leyi nga vonakiki	35.	31.	31.
Ku kumiwa ka vuvekisi	23.	137	227
Ku xavisiwa ka marhavi	– .	42.	3.
Ku vuyeriwa eka ku xavisiwa ka nhundzu ya nkarhi wo leha	khumentlhanu	khumentlhanu	7.
Mali leyi kumiwaka eka ku lahliwa ka vuvekisi	210.	36.	khumenhungu
Tsakela	16.	54.	61.
Tidivhideni	mune	n’we	– .
Mbuyelo wa vuvekisi	466	580	663

Xikongomelonkulu xa ntirho wa vubindzurisi i ku endla vuyelo. Tihakelo ta CAPEX na OPEX ti fanele ku endliwa hi ndlela leyi nga ta lawulana, ku nga pfumeleriwi mbuyelo wo biha wa swa timali eka ntirho wa bindzu.