እቲ ጽሑፍ ካብ ተኸታታሊ ጽሑፋት ኦፐክስቦት ቴሌግራም ቻነል መሰረት ብምግባር ዝተፈጥረ ኮይኑ፡ ብራእይ ደራስን ርእይቶ ናይ AIን ዝተመላእ እዩ። ስነ-ልቦና ድኽነት፡ እቲ ጸገም ንምንታይ ይለዓልን ብኸመይ ይፍታሕን፡ ስለዚ ንምንታይ ድኻ ኢኻ፡ ኣይሓሰብካን’ዶ? ትምህርቲ ፋይናንሳዊ ትምህርቲ።
ነዞም ጸጋታት ብትኽክል ስለዘይትጥቀመሎም ድኻ ኢኻ።
ዓወት ዝህነጸሎም ኣርባዕተ ኣዕኑድ ጸጋታት ፡ መንእሰያት፡ ግዜ፡ ጸዓት፡ ፍልጠት . ሽዑ ጥራይ እዩ ገንዘብ፡ ፈለጥቲ፡ ክንፊ ዕድል… ይደግሞ ፡ ግዜ እቲ ዝዓበየ ሃብትኻ እዩ። ንኹሎም ኣገደስቲ ዘይኮኑ ዕማማት ውክልና ምሃብ፣ ምውጋድ ወይ ኣውቶማቲክ ምግባር። ፍልጠት ኩሉ ግዜ ምሳኻ ዝነብር ንብረት እዩ። ፓምፕ ኣፕ – እዚ ኣገዳሲ እዩ። መንእሰይን ባህርያዊ ጸዓትን
ኩሉ ሰብ ብዘይገበሮ፡ ብዛዕባ ዝሰኣንዎ ዕድላት’ዩ ዝጣዓስ።
ግዜ የለን? እቶም ኣዝዮም ዘይጠቕሙ 80% ተግባራት ብዋጋ ዘይሽነን ደቓይቕ ጥራይ ዝበልዑ ኣወግድዎም። ኩሉ ዘየድልን መርዛምን ካብ ህይወትካ ኣወግዶ። ንታሕቲ ዝጎትቱኻ ሰባት – ስለምንታይ የድልዩኻ? ብሽክለታ ምግዛእ፡ ቲቪ ምሻጥ፡ ምክትታል ግዜ ምትካል፡ ማሕበራዊ መራኸቢታት ምድምሳስ።
ብቕዓት ዘይምህላው?
ኣብ ነብስኻ ወፍሪ ግበር። ነቲ ነጻ ዝረኸብካዮ ግዜን ጉልበትካን ናብ ክእለትካ ቀይሮ። ንኮርስ ተመዝገብ፣ ጠቓሚ መጽሓፍ ኣንብብ፣ ምስ መሳርሕትኻ ብዝግበር ርክብ ዝጸንሐ ክእለት ኣመሓይሽ። እዛ ቻነልን ብሎግን ሳብስክራይብ ግበሩ። ገንዘብ የለን? ነቲ ሰንሰለት እንደገና ጀምርዎ፣ ምድግጋም ብተደጋጋሚ፣ ኣብ ነፍሲ ወከፍ መላግቦ ናይዚ ሰንሰለት ውጽኢትካ ኣመሓይሽ። እቲ ቀዳማይ ነጻ ገንዘብ ምስ ተራእየ ድማ ኣብ ቲንሰል ኣይተውጽእዎ። ወፍሪ ግበር፣ ብልሒ ዘለዎ ሓደጋታት ውሰድ፣ ንነብስኻን ንኹሉ ኣብ ከባቢኻ ዘሎ ሰብን ምዕባይ ቀጽል። ንነዊሕ እዋን ዝሓለምካዮ ግበር። ኣብዚ ሕጂ እዋን ክግበር ዝኽእል ነገር ከምዘሎ ርዱእ እዩ? ስለዚ ኢኻ ድኻ: https://youtu.be/g6m9qADnO9A…
እቲ ወጻኢታትከ?
ብዙሓት ሰባት ጸገም ድኽነት ስለዘጋጥሞም ስለምንታይ ኣብ ከምዚ ኩነታት ከም ዝረኽብዎ ክርድኡ ኣይክእሉን። ስራሕ ክህልዎም ይኽእል እዩ፣ ኣታዊ ክህልዎም ይኽእል እዩ፣ ግን ሕጂ እውን ካብ ደሞዝ ናብ ደሞዝ ክነብሩ ኣለዎም። ስለምንታይ እዩ እዚ ዝኸውን ዘሎ? ኣብዚ ዓንቀጽ እዚ፡ ንገንዘባዊ ምድንጋርካ ኣበርክቶ ዝገብሩ ክኾኑ ዝኽእሉ ሓያሎ ረቛሒታት ክንርኢ ኢና፡ ስለምንታይ ድኻ ምዃንካ ንምርዳእ ድማ ክሕግዘካ እዩ። እቲ ቀዳማይን ርኡይን ረቛሒ ዋጋ እዩ። ብዙሓት ሰባት ካብቲ ዝረኽብዎ ገንዘብ ንላዕሊ ገንዘብ የውጽኡ። ዘየድልዮም ወይ ዓቕሚ ዘይብሎም ነገራት ይገዝኡ። ብክረዲት ካርድን ልቓሕን እዮም ዝነብሩ፣ እዚ ድማ ንፋይናንሳዊ ኩነታቶም የጋድዶ። ካብ ድኽነት ክትድሕን እንተደሊኻ፡ ወጻኢታትካ ክትቆጻጸርን ብልሒ ዘለዎ ዕድጊ ክትገብርን ምምሃር ኣገዳሲ እዩ።
ትምህርትን ሞያን
እቲ ካልኣይ ረቛሒ ድማ ትምህርትን ሞያን እዩ። ገለ ሰባት ጽቡቕ ትምህርቲ ስለዘይብሎም ወይ ትሑት ደሞዝ ዘለዎ ስራሕ ስለዘለዎም ኣብ መወዳእታ ድኻታት ይውድኡ። ኣብ ዕዳጋ ስራሕ ዝጠልቦ ክእለትን ትምህርትን እንተዘይብልካ ልዑል ደሞዝን ፋይናንሳዊ ምርግጋእን ናይ ምርካብ ዕድልካ ኣዝዩ ትሑት ክኸውን እዩ። ስለዚ ኣብ ትምህርትኻን ምዕባለ ሞያዊ ክእለትካን ወፍሪ ምግባር ኣገዳሲ እዩ። ኣብዚ ጽሑፍ ካልኦት ረቛሒታት ከም ሕጽረት ፋይናንሳዊ ውጥንን ምሕደራን፡ ዘይጥበባዊ ወፍሪን ዕዳን እውን ክንርኢ ኢና። ምኽንያታት ድኽነትካ ብምርዳእ፡ ፋይናንሳዊ ኩነታትካ ንምቕያርን ፋይናንሳዊ ጽቡቕ ሂወት ንምዕዋትን ዘድሊ ስጉምትታት ክትወስድ ትኽእል ኢኻ። ቀጺልና ንነፍሲ ወከፍ ካብዞም ረቛሒታት ብዝርዝር ክንትንትንን ኩነታትካ ንምምሕያሽ ግብራዊ ለበዋታት ክንህብን ኢና።
ጽልዋ ትምህርቲ ኣብ ፋይናንሳዊ ዓወት
ትምህርቲ ናይ ሓደ ሰብ ፋይናንሳዊ ዓወት ኣብ ምውሳን ቁልፊ ተራ ኣለዎ። ዝለዓለ ደረጃ ትምህርቲ ዘለዎም ሰባት ልዑል ደሞዝ ዘለዎ ስራሕን ሞያዊ ምዕባለን ዝያዳ ዕድላት ከም ዘለዎም መጽናዕትታት ይሕብሩ። ላዕለዋይ ትምህርቲ ንሰባት ፋይናንሶም ብኣድማዒ መንገዲ ንምምሕዳር ዘድሊ ክእለትን ፍልጠትን እውን የዕጥቖም። ንኣብነት፡ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ላዕለዋይ ትምህርቲ ዝካተት ስልጠና ፋይናንሳዊ ትምህርቲ፡ ሰባት ኣብ ባጀት፡ ወፍሪን ምሕደራ ዕዳታትን ክእለት ንኸማዕብሉ ይሕግዞም። እዞም ክእለታት እዚኣቶም ንዋታዊ ጽቡቕ ሂወት ንምዕዋት ወሳኒ ክኾኑ ይኽእሉ። ብተወሳኺ ላዕለዋይ ትምህርቲ ዝሓሸ ናይ ሞያ ዕድላትን ዝለዓለ ደሞዝን ንምርካብ ይሕግዝ። መብዛሕትኡ ግዜ ናይ መጀመርታ ወይ ማስተርስ ዲግሪ ዘለዎም ሰባት ልዑል ደሞዝን ክቡር ስራሕን ዘለዎ ስራሕ ናይ ምርካብ ዕድል ዝሓሸ እዩ። ኣብ ሳይንስ፣ ቴክኖሎጂ፣ ምህንድስና ወይ ቢዝነስ ሞያ ምህላው ኣታዊኻ ንምዕባይን ፋይናንሳዊ ምርግጋእ ንምርካብን ቁልፊ ክኸውን ይኽእል።
ይኹን እምበር ትምህርቲ ንባዕሉ ዋሕስ ፋይናንሳዊ ዓወት ከምዘይኮነ ክፍለጥ ይግባእ።
ተራ ውልቃዊ ፋይናንሳዊ ልምድታት ኣብ ምህናጽ ሃብቲ
ውልቃዊ ፋይናንሳዊ ልምድታት ኣብ ምፍጣር ሃብቲ ወይ ብኣንጻሩ ድኽነት ዓቢ ተራ ኣለዎ። መብዛሕትኡ ግዜ ሰባት መዓልታዊ ዝገብርዎ ፋይናንሳዊ ተግባራቶምን ውሳኔታቶምን ኣብ ፋይናንሳዊ ኩነታቶም ነዊሕ ዝጸንሕ ጽልዋ ክህልዎ ከም ዝኽእል ኣይስቆሮምን እዩ። ሓደ ካብቶም ቀንዲ ናብ ድኽነት ከብጽሑ ዝኽእሉ ልምድታት ድኹም ምሕደራ እቶት እዩ። ብዙሓት ሰባት፡ ገንዘቦም ብኸመይ ክዕቅቡ ወይ ከውፍሩ ከም ዝኽእሉ ከይሓሰቡ፡ በቲ “ኣታዊን ኣውጽእን” ዝብል መትከል ይነብሩ። ንመጻኢ ዝኸውን ወጻኢታትን ዕቋርን ምውጣን ዘይምህላው ንፋይናንሳዊ ምርግጋእ ኣብ ሓደጋ ዘእቱ እዩ። ካልእ ድኽነት ከስዕብ ዝኽእል ልሙድ ልምዲ ድማ ካብ መጠን ንላዕሊ ልቓሕ ምጥቃም እዩ። መብዛሕትኦም ሰባት ብዛዕባ ወለድን ኮሚሽንን ከይሓሰቡ፡ ኣቑሑት ወይ ኣገልግሎት ንምዕዳግ ኣብ ዝተለቃሕዎ ገንዘብ እዮም ዝምርኮሱ፡ ነቲ ልቓሕ ንምጥቃም ክትከፍሎ ዘለካ። እዚ ድማ ንኽኸፍሎ ዘይክእል ዕዳ ምውህላል ከስዕብ ይኽእል። ብዘይካዚ፡ ሕማቕ ፋይናንሳዊ ልምድታት ብተደጋጋሚን ብዘይጥንቃቐን ኣብ ዘየድሊ ነገራት ወይ መዘናግዒ ወጻኢታት ምውጻእ ከጠቓልል ይኽእል።
ጽልዋ ማሕበራዊ ሃዋህው ኣብ ፋይናንሳዊ ኩነታት
ብዙሓት ሰባት ኣብ ድኽነት ካብ ዝውድኡሉ ምኽንያት ሓደ፡ ማሕበራዊ ሃዋህው ኣብ ፋይናንሳዊ ኩነታቶም ዘለዎ ጽልዋ እዩ። ኣብ ዘመናዊ ሕብረተሰብ፡ መብዛሕትኡ ግዜ ዝተወሰኑ ደረጃታት ሃልኪ ክትክተልን ማሕበራዊ ደረጃኻ ብወጻኢታት ከተርኢን ጸቕጢ ይግበር። ዝሃብተሙ ኣዕሩኽ ወይ መሳርሕቶም ዘለዎም ሰባት ተመሳሳሊ ደረጃ ሃልኪ ንኽሕልዉ ጸቕጢ ክስምዖም ይኽእል። እዚ ድማ ካብ መጠን ንላዕሊ ወጻኢታትን ድኹም ምሕደራ ፋይናንስን ከስዕብ ይኽእል። ንኣብነት፡ ሰባት ልቓሕ ክወስዱ ወይ ብክረዲት ካርድ ተጠቒሞም ዓቕሚ ዘይብሎም ምቾት ዝመልኦ ነገራት ክገዝኡ ይኽእሉ። ብተወሳኺ ሃዋህው ኣብ ምርጫ ሞያን ደረጃ ኣታዊን እውን ክጸልዎ ይኽእል እዩ። መብዛሕትኦም ኣብ ከባቢኻ ዘለዉ ሰባት ትሑት ደሞዝ ዘለዎ ስራሕ እንተሃልይዎም ወይ ትሑት ደረጃ ትምህርቲ እንተሃልይዎም፡ ሽዑ ልዑል ደሞዝ ዘለዎ ስራሕ ናይ ምርካብ ወይ ኣብ ሞያኻ ናይ ምምዕባል ተኽእሎኻ ይንኪ። ጽልዋ ማሕበራዊ ሃዋህው ድኽነት ሓደ ሰብ መመኽነይታ ክኸውን ከምዘይብሉ ምግንዛብ ኣገዳሲ’ዩ። ኩሉ ሰብ ናይ ገዛእ ርእሱ ውሳነ ክወስድን ፋይናንሱ ከማሓድርን ዕድል ኣለዎ።
ኣገዳስነት ምምሕዳር ዕዳ ድኽነት ንምውጋድ
ምምሕዳር ዕዳ ኣብ ምክልኻል ድኽነት ዓቢ ተራ ኣለዎ። ልቓሕ ብዘይጥበባዊ ኣገባብ ምጥቃምን ዕዳ ምውህላልን ንገንዘባዊ ጸገማት ከስዕብን ንሓደ ሰብ ፋይናንሳዊ ኩነታቱ ናይ ምምሕያሽ ዕድል ክስእኖን ይኽእል። ቀዳማይ፡ ክፍሊት ልቓሕ ንሓደ ትሑት ኣታዊ ዘለዎ ሰብ ኣዝዩ ልዑል ክኸውን ይኽእል እዩ፡ ውጽኢቱ ድማ ምድንጓይ ወይ ምኽፋል ዘይምኽኣል እዩ። እዚ ድማ መቕጻዕትን ወለድን ከስዕብ ይኽእል እዩ፣ እዚ ድማ ነቲ ፋይናንሳዊ ኩነታት ዝያዳ ከጋድዶ እዩ። ካልኣይ፡ ብዙሕ ዕዳ ምህላው፡ ባጀት ንምውጻእን ገንዘብ ንምቑጣብን ኣጸጋሚ ይገብሮ። ስሩዕ ክፍሊት ልቓሕ ማለት ድሮ ርኡይ ክፋል ኣታዊኻ ናብዚ ዕላማ ክኸይድ ግዴታ ኣለዎ፣ እዚ ድማ ንዕቋር ወይ ንወፍሪ ዝኸውን ቦታ ይገድፍ። ጎና ጎኒ, ልዑል ዕዳ ኣብ ታሪኽ ልቓሕ ሓደ ሰብ ኣሉታዊ ጽልዋ ክህልዎ ይኽእል። እዚ ድማ ሓደስቲ ልቓሕ ወይ ሞርጌጅ ንምርካብ ዝያዳ ከጸግመካን ንናይ ክራይ ወይ ስራሕ ናይ ምርካብ ዓቕምኻ ክጸልዎን ይኽእል። ግቡእ ምሕደራ ዕዳ ልቓሕ ብሓላፍነት ምጥቃም፣ ኣብ ግዚኡ ክፍሊት ምግባርን ፋይናንሳዊ ቀዳምነታት ምቕማጥን የጠቓልል።
ስነ-ኣእምሮኣዊ ረቛሒ ንፋይናንሳዊ ምርግጋእ ብኸመይ ይጸልዎ?
ሓደ ካብቲ ምኽንያት ድኽነት ስነ-ኣእምሮኣዊ ረቛሒታት ኣብ ፋይናንሳዊ ምርግጋእ ዘለዎም ጽልዋ እዩ። ኣብ ገንዘብ ዘለና ኣረኣእያን ናይ ምምሕዳር ዓቕምናን ንፋይናንሳዊ ኩነታትና ብዓቢኡ ክጸልዎ ይኽእል እዩ። መብዛሕትኡ ግዜ ብትሑት ኣታዊ ዝሳቐዩ ወይ እኹል ገንዘብ ከዋህልሉ ዘይክእሉ ሰባት ዝተወሰኑ ስነ-ኣእምሮኣዊ ዕንቅፋታት ኣለዎም። ረዳኢ ዘይብሉ ስምዒት፡ ትሑት ርእሰ-ምትእምማን፡ ወይ ፍርሒ ገንዘብ ክስምዖም ይኽእል እዩ። እዞም ስምዒታዊ ኩነታት እዚኣቶም ኣብ ጽፉፍ ፋይናንሳዊ ምሕደራ ጣልቃ ክኣትዉን ናብ ዘይውጽኢታዊ ውሳነታት ከስዕቡን ይኽእሉ። ብተወሳኺ፡ ድኹም ፋይናንሳዊ ልምዲ ብስነ-ኣእምሮኣዊ ረቛሒታት ክመጽእ ይኽእል። ንኣብነት፡ ንባህርያት ተጠቀምትን ድሌት ቅጽበታዊ ዕግበትን ተቓላዕቲ ክንከውን ንኽእል ኢና፡ እዚ ድማ ናብ ዘየድሊ ወጻኢታትን ዕዳታትን ከስዕብ ይኽእል። እውን, ብተደጋጋሚ ኣብ ክረዲት ካርድ ወይ ዝተለቅሕካ ገንዘብ ምጽጋዕ ትሑት ፋይናንሳዊ ንባብን ገንዘብካ ብኸመይ ከም እተመሓድር ምርዳእ ከም ዘይብልካን ዘመልክት ክኸውን ይኽእል። ስነ-ልቦናዊ ረቛሒታት ክስገርን ክቕየርን ከም ዝኽእል ምርዳእ ኣገዳሲ እዩ።
