Ebika n’ebika by’okuteeka ssente: okugabanya, okulonda ekintu, okuteeka ssente entuufu obutereevu, ekifo ky’ebyensimbi, okuteebereza, okulonda ekintu ky’okuteeka ssente. Mu biseera ebitera okuba eby’obuzibu, abantu ba bulijjo boolekagana n’ebbula n’okukendeera kw’omuwendo gwa ssente, okufiirwa ensibuko entonotono ez’ensimbi, n’okunaaba amangu mu ssente ze batereka, bwe kiba nga waliwo. Era abantu abakola enyingiza yaabwe mu bumanyi okuva mu nsonda eziwerako boolekedde okuziro (zeroing) kw’abamu ku bo. Abakugu bulijjo, n’okusingira ddala mu kiseera ky’obuzibu, balondoola akatale obutasalako era mu ngeri ekyukakyuka, balagula era ne balondawo engeri ennungi ez’okuteeka ssente n’okukung’aanya ssente nga basinziira ku kwekenneenya okugazi.

Essence n’enkola, ebyetaagisa okuteeka ssente mu bizinensi

Ensimbi eziteekebwamu zitwalibwa ng’okuteeka ssente enkalu, emigabo, ebintu, ebintu n’eddembe eddala mu bintu eby’okutandikawo emirimu n’eby’obusuubuzi okufuna ensimbi oba amagoba. Ebigendererwa by’okusiga ensimbi bye bino:

1. Okutondawo omusaala oba akasiimo ak’okubiri, ensimbi ez’okwongerako era ezisookerwako ez’obulamu, amaka n’entambula.
2. Okukuuma ensimbi n’okutereka okuva mu bbeeyi y’ebintu n’obulabe bw’ensimbi.
3. Enzirukanya entuufu ey’ensimbi okutondawo kapito n’okugenda mu mbeera ey’eddembe ly’ebyensimbi.

Omutindo gw’enyingiza y’abantu leero gweyolekera mu kifaananyi:
Ebikulu ebisookerwako okusobola okuteeka ssente mu ngeri ey’obukuumi ze nkola z’ebbeeyi y’ebintu okulinnya buli mwaka (okukendeera kw’omuwendo gwa ssente), okubuuka kwayo okw’amaanyi mu bizibu, n’okukyukakyuka kw’akatale okwa bulijjo wakati w’ebitundu eby’enjawulo eby’ensimbi, n’obulabe bw’ebyenfuna obukwatagana. Okugeza, emiwendo gy’ebika by’ebintu ebimu mu Russia mu kitundu ekisooka ekya 2022 okweyongera ebitundu 30-40%. Ebbeeyi y’ebintu mu Amerika yatuuse ku bitundu 8.6% – likodi mu myaka 40 egiyise. Okweyongera kw’ebbula ly’emirimu n’amabanja ga bbanka byongerwako – amabanja agasukka mu kawumbi kamu aga Rubles agasukka mu mabanja ga Russia eri bbanka. Mu biseera ng’ebyo mwe mubeera obwetaavu bw’okuzuula eky’okukola ku ssente zo n’eby’obugagga eby’enjawulo naddala buba bwa maanyi. Eby’obugagga by’abantu ssekinnoomu ne kkampuni mulimu ebintu byabwe eby’omuwendo ne ssente enkalu mu ngeri ez’enjawulo: amayumba n’emizigo, mmotoka n’ebikozesebwa, . ebikozesebwa n’ebyuma eby’omuwendo, ssente eziterekebwa mu bbanka, eddembe ly’okuwandiika ery’enjawulo n’obuyinza. Omulimu gwa bamusigansimbi abali mu buzibu kwe kutondawo eby’obugagga ebigenda okubikka ebbeeyi y’ebintu. Ebika by’eby’obugagga ebikola obulungi eby’okusiga ensimbi mulimu:

• Emigabo ne bondi za kkampuni ezesigika. Akatale k’emigabo.
• Ebizimbe n’amayumba.
• Ebyuma eby’omuwendo. Okusookera ddala, zaabu.
• Ssente za Crypto.
• Okuteeka ssente mu bizinensi.
• Teeka ssente mu kusoma kwo: okufuna obukugu n’obusobozi ebivaamu ssente.
• Okuwanyisiganya ssente n’okusuubula emigabo.

Ensimbi eziteekebwamu ssente ze ziteekebwamu ssente n’eby’obugagga ebigenda okuyamba okukuuma ssente n’okufuna ssente endala. Olwo obuzibu ne bufuuka eky’obugagga era omukisa okuyamba okufuna ssente n’amagoba. Engeri y’okukubisaamu eby’obugagga byo, so si kizibu. Kikulu si ngeri yokka na wa gy’oyinza okuteeka ssente mu ngeri entuufu, wabula n’engeri y’okuddukanyaamu obulungi kapito wo.

Investment capital ye ngeri ya bintu, ey’amagezi n’ey’ensimbi. Mu ngeri ya kikula kya waggulu, kapito ye miwendo gyonna egy’ebintu, nga mw’otwalidde n’engeri y’okufulumya. Mu ntegeera y’okusiga ensimbi, engeri y’okufulumya ebintu bye bikozesebwa mu kusiga ensimbi.

Okusobola okuddukanya obulungi kapito, ensonga y’okuyiga eby’ensimbi nnene nnyo. Okumanya amagoba agava mu nsimbi eziteekeddwamu, nga tebazitegedde bulungi, bangi bayingira mu nteekateeka ez’obufere n’enteekateeka za piramidi, ng’ekigambo ekikulu bulijjo kiba “kuteeka ssente”. Mu mwaka ogwo, Abaruusi “baawa” abafere b’ebyensimbi obuwumbi 13 n’ekitundu. Embeera eriwo kati n’ensimbi ezannyira ku kusoma n’okuwandiika n’okwekenneenya embeera z’ebyensimbi. Enkola emaze emyaka mingi ey’okutuula ku ddoola ne Euro” ekomye okukola, ssente zino zikendedde emirundi egiwera mu myezi ebiri. Okwawukanako ne Pulezidenti Biden eyalagula bbeeyi ya ddoola emu ku Rubles ebikumi bibiri, omugagga wa Amerika ow’okusiga ensimbi Ray Dalio ayita kasasiro wa ssente enkalu era takuwa magezi kutereka ssente enkalu naddala mu biseera eby’obuzibu. https://articles.opexflow.com/okutendekebwa-okusuubula/ray-dalio.

Ensengeka z’ebika by’okusiga ensimbi

Waliwo ensengeka eziwerako ez’enzikiriziganya ez’ebika by’okusiga ensimbi. Okusinziira ku kika ky’ebintu eby’okusiga ensimbi bye bino:

1. Ensimbi entuufu ez’ekiseera ekiwanvu obutereevu ez’ebintu ebirabika n’ebitalabika mu ngeri ya ssente ezitakyukakyuka n’ezikola, wamu n’ebintu eby’amagezi. Eno y’engeri eby’obugagga ebikalu eby’ebitongole gye bitondebwamu. Zigendereddwamu okugaziya, okulongoosa n’okuzza obuggya okufulumya nga waliwo amagoba ag’okuyimirizaawo.
2. Ensimbi eziteekebwa mu bifo eby’ensimbi ziviirako okufuna obutereevu ssente eziyingira. Zino ze nsimbi eziteekebwa mu ngeri ya futures ne securities, mu ngeri ya sitooka, bondi n’obuvunaanyizibwa bw’amabanja. Era okuteeka ssente mu bizinensi, pulojekiti z’ebyensimbi ne liizi. Enyingiza okuva mu bintu ng’ebyo eby’okuteeka ssente mu bizinensi ekolebwa amagoba aga bulijjo n’okulinnyisa emiwendo singa biba bitundibwa.
3. Okuteebereza – okuteeka ssente mu ssente n’ebika by’ebyuma eby’omuwendo.

Okusinziira ku ngeri bamusigansimbi gye beetabamu mu nkola, ez’obutereevu n’ezitali butereevu nazo zaawulwamu:

• Okwetaba obutereevu kw’omusigansimbi mu kulonda ekintu, okussaamu ssente mu kapito waakyo akiriziddwa, n’okwetaba mu nzirukanya y’ekintu eky’okuteeka ssente.
• Okwetaba obutatereevu mu kuteeka ssente mu nsimbi nga bayita mu batabaganya – ensimbi z’okusiga ensimbi, ba broker, abawi b’amagezi ku by’ensimbi.

Ekikulu kwe kugabanya ssente eziteekeddwamu okusinziira ku bukwakkulizo bw’okuteeka ssente mu by’obugagga:

• Ensimbi ez’ekiseera ekiwanvu ezimala emyaka egisukka mu etaano.
• Ebitereke eby’ekiseera eky’omu makkati okuva ku mwaka gumu okutuuka ku etaano.
• Ensimbi eziteekebwamu mu bbanga ettono okumala ebbanga eritakka wansi wa mwaka mulamba.

Ekirala ekikulu ekiraga nti ziteekeddwamu ssente gwe mutindo gw’ensimbi ze bafuna:

• Ensimbi eziteekebwamu zitwalibwa ng’ez’amagoba amangi, ssente eziyingira zisukka amagoba aga wakati ku katale k’okusiga ensimbi.
• Amagoba aga wakati ge nsimbi eziteekebwamu ezigeraageranyizibwa ku nsimbi eziteekebwa mu katale.
• Ensimbi eziyingiza amagoba amatono ze nsimbi ezireeta ensimbi wansi w’akatale.
• Ensimbi ezitali za magoba ezitaliimu magoba agategekeddwa mulimu enteekateeka z’embeera z’abantu, ez’obutonde bw’ensi n’ez’abazirakisa.

Ennyonyola enkulu ku yinvesita eri omusigansimbi kwe kugigabanya okusinziira ku bulabe bw’okusiga ensimbi bw’erina:

• Risk -free investment nga olina ssente ezikakasibwa 100%. Mu bino mulimu okutereka mu bbanka za gavumenti ne bondi za gavumenti.
• Ensimbi eziteekebwamu mu bulabe obutono ze ezo ezirina akabi k’okufiirwa akatono okusinga ku katale ka bulijjo .
• Ensimbi eziteekebwa mu bulabe obw’omu makkati ze zigeraageranyizibwa mu bulabe n’endala eziri ku katale.
• Ensimbi ez’akabi ennyo ze ezo ezirina ddiguli y’akabi nga zikubisaamu akabi ak’akatale aka wakati. Mu bino mulimu okuteeka ssente mu pulojekiti ez’okuteebereza nga zisinga okufuna ssente.

Engeri enkulu kyenkanyi ey’okuteeka ssente mu bizinensi y’obusobozi bwayo obw’okusasula:

• Ensimbi eziteekebwamu ssente nnyingi zirina ebikozesebwa ebisobola okwanguyirwa era amangu okukyusibwa okufuuka ssente enkalu awatali kufiirwa bbeeyi ya katale.
• Medium liquid investment kitegeeza ebintu ebiyinza okukyusibwa okuva ku nnaku 30 okudda ku myezi mukaaga, awatali kufiirwa nnyo bbeeyi.
• Ensimbi eziteekebwamu ssente entono ziyinza okukyusibwa ne zifuuka ssente enkalu mu bbanga eritakka wansi wa myezi mukaaga. Ebiseera ebisinga bino biba bintu ebimanyiddwa ennyo oba ebitannaggwa.
• Ensimbi etali ya mazzi y’eyo etali ya kukyusibwa ku bwayo, wabula ng’ekitundu ky’ekintu eky’awamu kyokka.

Okusinziira ku nkola y’okukozesa eby’obugagga ebiteekeddwamu, ssente eziteekeddwamu ziyinza okuba:

• Ensimbi enkulu kwe kuteeka ssente empya mu by’obugagga.
• Okuddamu okuteeka ssente mu bizinensi kwe kuddamu okuteeka ssente mu by’obugagga ebifunibwa okuva mu nfuna y’ensimbi ezaateekebwamu mu kusooka. Nga balina okuddamu okuteeka ssente mu ngeri ey’ekikugu, bamusigansimbi batuuka ku kweyongera kw’enyingiza emirundi mingi mu bbanga ttono.
• Okuggya ssente mu bizinensi kwe kuggyamu ssente ezaateekebwawo emabegako, awatali kuddamu kuzikozesa.

Okusinziira ku ngeri y’obwannannyini, okuteeka ssente mu bizinensi za bwannannyini okuva mu kkampuni n’abantu ssekinnoomu, n’eggwanga, awamu n’okutabula mu ngeri zino ebbiri. Ffoomu ze zimu ziyinza okuba ez’ebweru, era ssente eziteekebwamu amawanga agawerako ziyitibwa ez’awamu. Waliwo ekika eky’enjawulo eky’okusiga ensimbi – annuity, enyingiza okuva mu yo etegekebwa okumala ebiseera ebimu. Eby’okulabirako ye yinsuwa n’ensimbi z’akasiimo. Ebisinga obungi ku nsengeka zino bikozesebwa ku bigambo n’engeri nga tulowooza ku bifo eby’okusiga ensimbi – ekibinja ky’ebikozesebwa bamusigansimbi n’ebika by’okusiga ensimbi ebikwata ku bitundu by’ebyenfuna eby’enjawulo oba ebitundu bya bizinensi.

Ebika by’okuteeka ssente mu bizinensi

Ffoomu eziriwo ze ziraga eby’enjawulo eby’ebika by’okusiga ensimbi. Okugeza, ziraga ebirungi n’ebigendererwa by’okuteeka ssente mu bizinensi:

• Ffoomu z’okutunda zitwalibwa ng’ebitereke okusobola okufuna amagoba amangi, awatali nsonga za mbeera z’abantu n’endala.
• Ensimbi eziteekebwa mu mbeera z’abantu si za bya busuubuzi.
• Ensimbi ezikwatagana zigoberera ebigendererwa eby’obukodyo ebya bamusigansimbi.

Ebika ebikulu ebya kapito w’okusiga ensimbi nabyo bisengekebwa:

• Okwolesebwa kw’ensimbi okwa ffoomu mu bitereke bya bbanka n’emigabo.
• Ffoomu ezikozesebwa mulimu ebika by’eby’obugagga ebitali bimu n’ebitambuzibwa.
• Ebika by’ebintu n’eddembe ly’obuntu : .
  • Eddembe ly’amagezi ery’okuwandiika, okumanya engeri, eddembe ly’okukola patent.
  • Eddembe ly’okukozesa eby’obugagga eby’omu ttaka – amazzi, ettaka, ggaasi n’amafuta, eby’obugagga eby’omu ttaka.
• Ffoomu y’eddembe ly’ebyensimbi .

Waliwo engeri z’okuteeka ssente za gavumenti:

• Okuwa looni ez’enjawulo n’okusikiriza omusolo.
• Ensimbi za gavumenti obutereevu mu mbalirira.
• Ebika by’okusiga ensimbi okuva mu kkampuni za gavumenti.
• Engeri y’okuteeka ssente mu gavumenti oba mu sitoowa ye annuity ne rent.

N’ekyavaamu, engeri z’okusiga ensimbi ziraga mu bujjuvu ebika by’okuteeka ssente mu kwolesebwa okwetongodde.

Ebika n’engeri ez’awamu ez’okuteeka ssente mu bizinensi

Ebika by’okusiga ensimbi bingi, era mu buli kika kyetaagisa okulonda ebintu ebyesigika eby’okuteeka ssente. Kyetaagisa okuteeka ssente, okuba n’obukugu bw’okuteeka ssente, abakugu mu kubuulirira, n’okutambulira mu mbeera eziriwo kati. Mu kiseera kye kimu, kikulu okukyusakyusa mu bitereke mu bifo eby’enjawulo, kubanga obulungi bw’ensimbi ez’enjawulo bukyuka okumala ekiseera.
Eby’okulabirako by’ensimbi ezisinga okuvaamu amagoba mu myaka egy’enjawulo:

• 2001 – amagoba amangi ag’ebitereke by’ebizimbe.
• 2014 – zaabu ne sitooka za Amerika zaddayo.
• 2020 – amagoba amangi mu Bitcoin ne mu bizimbe ebipya.

Ebitereke mu bbanka

Ensimbi ng’ezo eziteekebwa mu bbanka za Russia teziriimu bulabe, nga gavumenti ekakasa nti ssente ezo ziterekeddwa. Naye omuwendo gw’ebitereke tegukola ku bbeeyi y’ebintu bulijjo. Eno ngeri eyesigika ey’okukekkereza ssente. Ebitereke by’ekiseera ebisinga okukola obulungi.

Okutunda

Kati kye kimu ku bika by’okusiga ensimbi ebisinga okukola amagoba obutakyukakyuka, naye nga kirina obukugu obw’amaanyi. Olina okulonda sitoowa za kkampuni ezesigika ezirina essuubi ly’okukulaakulana okutuuka ku bitundu 30% buli mwaka oba okusingawo. OZON erina okukula kwa 100% mu myaka ebiri. Emigabo gya Polyus Gold, emigabo gya Yandex, emigabo gya Apple gifunye amagoba mangi. Era ku migabo gy’ebweru, akawunti z’abasuubuzi ku butale bw’emigabo zaateekebwa ku bbali okumala akaseera. Kinajjukirwa nti ekizibu kiseera kya mukisa, era okuteeka ssente mu bizinensi kye kimu ku bikozesebwa mu kukekkereza n’okwongera ku ssente. Wano waliwo ekyokulabirako ky’okukula kw’emigabo gya Sberbank mu buzibu obwaliwo mu 2008:
Okukula kw’emigabo gya Gazprom ne Norilsk Nickel mu 2014:
Mu 2020, Gazprom ne Nornickel nabo baalina okweyongera mu migabo:
Okukula kw’emigabo gya kkampuni za Russia mu… ensulo eragiddwa mu kifaananyi:
Ekyokulabirako ekikulu eky’okukula kwa sitooka okutambula obutasalako ye Google, nga sitooka yaayo erinnye emirundi 20 okuva mu 2004.

Bondi eziyitibwa Bondi

Bondi okuva mu bafulumya abanene abeesigika zirina okusasula okusingawo, naye zijja n’akabi. Esinga obukuumi okusinga bondi za gavumenti. Tebalina bulabe, naye nga balina ssente ntono. Mu bondi, omusigansimbi afuuka eyeewola kkampuni oba eggwanga okumala ekiseera ekigere era okumala pulogulaamu emu. Zino ziteekebwamu ssente za bbanga ddene, ku nkomerero y’ekisanja ssente eziteekeddwamu n’amagoba ku ssente eziteekeddwawo ziddizibwa. Kino kiweebwayo ekyesigika, naye nga kiri ku mutendera gw’okubikka ebbeeyi y’ebintu.

Ebizimbe n’amayumba

Kirowoozebwa nti kyetaagisa okuteeka ssente wano mu biseera eby’enkulaakulana ey’ebyenfuna ey’olubeerera, kubanga ebizimbe bigwa mu ssente mu biseera by’obuzibu. Kino kyaliwo mu 2008. Naye mu 2001 ne 2020, waaliwo okukula okutambula obutasalako mu nsimbi eziyingira mu nsimbi eziterekebwa mu Russia.

Ensimbi z’okwegatta

Mutual funds zikung’aanya ebibinja by’abeetabye mu passive investments mu migatte egy’enjawulo, kikulu okusalawo okutuufu n’okufuga investments, nga otunuulidde emitendera gy’akatale. Amagoba gafunibwa nga ebitundu ku kikumi ku mugabo gw’omugabo. https://articles.opexflow.com/investments/birzhevye-paevye-okusiga ensimbinye-fondy.htm

Ssente ezisuubulirwa mu kuwaanyisiganya ssente

ETF zino zisaanira abatandisi era zigaba ebifo eby’okusiga ensimbi ebitunuulira emiwendo gy’akatale. Zino nsimbi za bbanga ttono, ez’akabi ennyo nga zisobola okuvaamu amagoba amangi ng’emiwendo gitambula olunaku lwonna. Osobola okukendeeza ku bulabe ng’olondawo ebipimo ebigazi.

Ssente za Crypto

Ensimbi zino ez’ekiseera ekitono zitwala akabi ak’amaanyi nga zivaamu amagoba mangi. Okuteeka ssente mu ddoola za crypto kireeta enyingiza y’okutereka ebitundu 15%. Kinajjukirwa nti mu myaka egiyise, Bitcoin ekula ebitundu 200% buli mwaka. Mu nsi ezimu, waliwo ebifo eby’okukyusaamu ssente za crypto okufuuka ssente enkalu. Mu kusuubula kwa crypto, bamusigansimbi basobola okufuna ebitundu 10% buli lunaku.

Ezaabu

Osobola okugula ssente enkalu, oba okugula zaabu wa ETF. Okulinnya kw’omuwendo gwa zaabu kwawukana okuva ku mwaka okudda ku mulala, naye y’emu ku nsimbi ezisinga okubeera ennywevu mu byafaayo by’okutereka ssente mu ngeri ey’obukuumi. Zaabu kumpi bulijjo tawa ssente nnyingi, wabula yinsuwa ekakafu.

Amagoba agatali gamu

Batera okuyitibwa ekyama ky’okugaggawala amangu. Amagoba agagatta (compound interest) ge gaddizibwa ku nsimbi eziteekeddwamu ku nsimbi ezaateekebwamu mu kusooka. Bbanka zirina ekigambo “capitalization” ku kino. Mu ngeri endala, kino kiyitibwa amagoba agakola era agagatta, oba amagoba ku magoba, awamu n’omuwendo gw’amagoba, nga tulowooza ku kuddamu okuteeka ssente mu bizinensi n’okulowooza ku kapito. Kikulu amagoba ag’omugatte gabalibwa mu biseera ebimu si ku muwendo ogusookerwako, wabula okuva mu kutereka okumala ekiseera ekigere. Kizuuka nti ssente eziyingira zigattibwa ku ssente ezaasooka, era era zivaamu ssente endala. Ekyokulabirako kiragiddwa mu kifaananyi:

ssente enkalu

Okumala ebbanga ddene, eno yali ngeri ya kutereka ssente mu maduuka n’okukola amagoba. Kati enkola eno efunye akabi ak’amaanyi ak’okufiirwa. Naye wakyaliwo omuzannyo ogulina emiwendo gy’ensimbi ku butale bw’emigabo, era nga gulimu akabi ak’amaanyi. Ray Dalio yagambye nti:

Ebiseera by’okuteeka ssente mu bizinensi

Ku biseera eby’enjawulo eby’okuteeka ssente, waliwo obungi bw’ensimbi ez’enjawulo, n’emitendera egy’enjawulo egy’amagoba:

Okuteeka ssente mu bbanga eggwanvu

Ensimbi ng’ezo zikolebwa okumala ebbanga eddene, nga enteekateeka z’okusiga ensimbi zituuka ku myaka 25. Mu bino mulimu;

• Okukola ne sitoowa ne bondi za kkampuni ezeesigika ezikola amazzi. Okuggulawo akawunti ya brokerage.
• Ensimbi eziteekebwa mu kukola ebintu.
• Okuzimba amayumba, okufuna ebizimbe okuddamu okutundibwa n’okubipangisa.
• Okufuna ebyuma n’ebikozesebwa.
• Zaabu olw’okukuuma obulungi.
• Eby’okwewunda, ssente enkalu.
• Okuteeka ssente mu by’enjigiriza byabwe.

Ensimbi eziteekebwamu mu bbanga ery’omu makkati

Ekyokulabirako ky’ebitereke ng’ebyo bye bitereke mu bbanka, ebitereke mu zaabu, ssente ezisuubulirwa mu kuwaanyisiganya ssente ne mutual fund.

Ensimbi eziteekebwamu mu bbanga ettono

Mu bino mulimu okuteeka ssente mu MFIs, mutual funds, exchange packages, cryptocurrency n’okutunda ssente z’ebweru. Waliwo engeri nnyingi n’engeri nnyingi ez’okuteeka ssente mu bizinensi, era buli emu ekola bulungi mu mbeera ezimu. Okusobola okuzikozesa obulungi, kyetaagisa okulongoosa okusomesa ku by’okusiga ensimbi, okwegezaamu mu kukyusakyusa mu bifo eby’okusiga ensimbi n’ebisaanyizo eby’enjawulo eby’okusiga ensimbi n’amagoba, n’okwegezangamu enzirukanya y’okusiga ensimbi mu ngeri ey’amaanyi. Mu kiseera kye kimu, okulaga enteekateeka y’okusiga ensimbi ey’ekiseera ekiwanvu okutuuka ku myaka 10-25.